بهار خاموش
تاملاتی بر محیط زیست و سرمایه گذاری
دکتر حسین دلشب
امروزه نیاز به شناخت و وارد نمودن ارزشهای زیست محیطی در سرمایه گذاریها، قیمت گذاریها، پروژه های عمرانی، صنعتی و خطی مشی های مربوط به تصمیم گیریها کاملاً محسوس است. در حال حاضر پذیرفته شده که برای تعیین هزینه تامین کالاها و خدمات باید هزینه های کلی زیست محیطی را نیز مورد شناسایی قرار داد. به طور کلی هزینه یا بهای کالاها و خدمات زیست محیطی در برگیرنده صدمه ها، تخریبها و آسیبهایی است که در ازای تولید، توزیع، مصرف کالاها و خدمات بر محیط تحمیل می گردد.
اثرات توسعه صنعتی و مشکلات ناشی از آن موجب گردید که از سال ۱۹۶۰ میلادی صاحب نظران و فعالان اجتماعی و زیست محیطی نسبت به آثار زیان بار اقتصادی و توسعه شتابزده صنعتی واکنش نشان دهند. منشأ اقتصاد محیط زیست در همین سال یعنی در زمان شروع اولین موج مدرن تفکر سبز و برداشت های سیاسی در کشورهای پیشرفته که به محیط زیست گرایی(environmentalism) معروف است، می باشد. محیط زیست از اقتصاد جدا نیست و تغییرات در یکی، دیگری را تحت تأثیر قرار می دهد. هر نوع فعالیت اقتصادی از محیط زیست بهره می گیرد و هر نگرانی محیط زیستی نیز پیامد اقتصادی دارد. محیط زیست و اقتصاد یک سیستم واحد هستند. در این میان ریچل کارسون با چاپ کتاب “بهار خاموش” به تولد این ایده پرداختند که زمین دارای ظرفیت مشخصی است و توان جذب تمام آنچه را انسان ها در آن رها می کنند ندارد. برگزاری کنفرانس استکهلم در سال ۱۹۷۲ نشان دهنده پذیرش جدی اثرات و پیامدهای تهدیدآمیز الگوی متداول توسعه در افکار عمومی بود. در همین برهه زمانی اتخاذ سیاستهای زیست محیطی روز به روز مهمتر و جدی تر شده به نحوی که سازمانهای غیردولتی و جنبشهای زیست محیطی وارد کارزارها و الزامات مبارزات سیاسی شدند.
نگرشهای تک بعدی و صرفا اقتصادی با دو حوزه دیگر اجتماعی و زیست محیطی به هم تنیده شدند. بدون اقتصاد سالم، نرخ بیکاری افزایش خواهد داشت ،که منجر به افزایش مشکلات اجتماعی می شود. بدون توجه به محیط زیست سالم روز به روز با کاهش کیفیت محیط زیست به میزان آلاینده ها و بیماران می افزاییم. لذا با توجه به اهداف توسعه پایدار تعادل اکولوژیک، عدالت اجتماعی و بقای اقتصادی بدون یکدیگر معنا نداشته و نه توسعه بدون پایداری و نه پایداری بدون توسعه معنا نخواهد داشت.
اکثر کشورهای در حال توسعه برای بهبود بخشیدن به اوضاع اقتصادی خود، به ایجاد اشتغال و منابع مالی نیاز دارند. اما در کنار این مهم قوانین و مقررات زیست محیطی نیز به منظور حفاظت از سلامت اجتماعی و اینکه از منابع مالی و ابزارهای اقتصادی به درستی استفاده شده است، قرار می گیرد. قوانین زیست محیطی می کوشد تا استقرار فعالیتهای اقتصادی در مکان مناسب انجام شود و از فعالیتهای آلاینده جلوگیری نماید. عدم توجه به قوانین زیست محیطی نتایج عکسی از توسعه ارایه می دهد. برای مثال دولت چین در دهه های گذشته دارای رشد اقتصادی برابر با ۹درصد و بیشتر بوده است ولی با تاخیر متوجه هزینه های ناشی از این رشد اقتصادی شده است. چالشهایی مانند سیل، انواع آلودگیها، بیماری ها و کاهش چشمگیر منابع طبیعی، بخشی از منافع بدست آمده از این توسعه اقتصادی است.
متاسفانه تصمیم گیریهای سلیقه ای و شخصی در عرصه های قدرت سیاسی و مدیریتی کشور باعث عدم توسعه یافتگی می گردد. بطوریکه دانش اندک فنی وعدم پذیرش نظرات دیگران و مسدود بودن کانال های اطلاع رسانی بویژه از جنبه های انتقادی توسط مدیران ارشد تصمیم گیر، باعث تصمیم سازی به روشهای منسوح شده ناشکیبا و کهنه که متاثر از ویژگی های شخصیت روانی و با عقده های تلافی جویانه استوار است. مشاوران چاپلوس نیز چیزی را مطرح می نمایند که مقامات ارشد از شنیدن آن خرسند می شوند. نه آنچه را که واقعیت است هر چند تلخ و گزنده. لذا با در نظر گرفتن وضعیت کنونی و مشکلات زیست محیطی که کشور با آن روبرو است واضع و مبرهن است که راهبردهای گذشته نه تنها در حفاظت محیط زیست درست عمل نکرده بلکه در اکثر مواقع با شکست مواجه شده است. حال یکی از مهمترین راهکارهای برون رفت از چالشهای محیط زیستی پرداختن به کارآفرینی سبز است.کارآفرینی سبز، به عنوان حوزه جدیدی در حفاظت از محیط زیست مطرح شده که به دنبال رفع مشکلات اجتماعی و زیست محیطی است. روشهای بهره برداری از محیط زیست به تصمیم انسان بستگی دارد. تصمیم در خصوص اینکه تالابی حفظ و نگهداری شود یا اینکه زمینهای جنگلی تبدیل به اراضی کشاورزی گردند، به انتخاب انسان بستگی دارد. تصمیم انسان در حفظ طبیعت، گونه های مختلف گیاهی، جانوری و پایداری خدمات اکوسیستم ها بسیار مهم است. برای اینکه بتوانیم تصمیم عاقلانه ای در خصوص حفظ کیفیت محیط زیست طبیعی اتخاذ کنیم آگاهی از خدمات طبیعت و ارزش آنها ضروری است. برای انتخاب بهترین راه حل از میان راه حلهای موجود کاربری های طبیعت باید راه حلی را انتخاب کنیم که بیشترین ارزش را داشته باشد. در موارد زیادی تصمیم گیری های اشتباه بشر در استفاده از منابع طبیعی باعث حصول دستاوردهای ناچیز و تخریب بیش از حد آنها شده است. بنابر این با آگاهی از خدمات محیط یست طبیعی اهمیت و ارزش آنها مشخص می شود و به تصمیم گیری بخردانه برای استفاده از مواهب زیست محیطی منجر می شود.
امروزه در استان بوشهر نتوانسته ایم ظرفیت سنجی دقیق و علمی با توجه به پتانسیل و شرایط جغرافیایی-محیطی برای سرمایه گذاری و اشتغال پیدا کنیم.در جایی که ظرفیت و سابقه کشاورزی دارد و می توانیم با ابزار و تکنولوژی جدید هم از صرفه جویی منابع آب استفاده کنیم و هم مجبور نباشیم نسبت به حمل و نقل جاده ای مواد زاید خطرناک جلوگیری کنیم، بدنبال احداث پتروشیمی هستیم. اکثر شهرکهای صنعتی ما با زیرساخت های اولیه خالی از صنعت هستند نمونه شهرک صنعتی دیر، دلوار، خورموج، اهرم، برازجان و… در حالیکه اراضی کشاورزی و دیگر را به صورت لکه ای زیر ساخت و سازهای ورشکسته و غیراقتصادی برده ایم. اراضی حریم دریا در قانون تحریف شده و همچنین اراضی مستحدثات ساحلی و حریم خورها، اگر توجه کنید چه بر سر آنها آورده ایم. آیا بسیاری از آنها نبایست تخریب شود و یا آزاد سازی صورت گیرد. هیچ طرح گردشگری توجیه ندارد که برای آن پروانه تغییرکاربری بهترین اراضی صادر شود و در نهایت خصوصی سازی شده و حقوق عمومی را سلب و پروانه خصوصی صادر شود.
طبیعت از ظرفیت نامحدودی برخوردار نیست و ما باید متوجه این محدودیت و چگونگی روش زندگی با آن باشیم. مفهوم رشد به معنی بزرگتر شدن با استفاده از منابع بیشتر و تخریب بیشتر با مفهوم توسعه به معنی بهتر شدن بجای بزرگتر شدن متفاوت است. اگر انسانها بطور ارادی و آگاهانه رشد را متوقف نکنند خود طبیعت آن رامتوقف می کند. بنابراین ما نیاز داریم به سمت تکنولوژی ها و فناوری پاک با استفاده از روش های پایدار برویم. وقتی بحث پایداری می کنیم همه جنبه های توسعه را باید درکنار هم داشته باشیم. در کشورهای توسعه یافته، خصوصا اتحادیه اروپا اصول پایداری در سیاستها، برنامه ها و در تمام جنبه های فعالیتهای توسعه ای در همان ابتدای کارکاملا مشهود است.