اشتغال توان یابان در ورطه ی بی مسوولیتی
ایرن واعظ زاده
یکی از محوری ترین نیازهای جامعه ی توان یاب، ایجاد تدابیر و سیاست گذاری هایی جهت اشتغال این قشر با تکیه بر توانایی های آنان است. بر همین اساس، اصلی ترین مساله ای که سازمان بهزیستی، انجمن های مردم نهاد فعال در این حوزه و دیگر نهادهای ذی ربط بایستی بدان توجه نمایند، توسعه ی فرصت های شغلی و تأمین نیازهای توان یابان در بخش اشتغال است.
بدیهی است که امروزه مساله ی اشتغال نه تنها مختص به این گروه از جامعه نیست بلکه دغدغه ی طیف وسیعی از جوانان می باشد اما لارم به ذکر است که بسیاری از توان یابان برای ادامه ی حیات، به صورت مستمر و مادام العمر ناچار به مصرف انواع داروهایی هستند که اغلب هزینه های سنگینی را بر خانواده های آنان تحمیل می کند. همچنین به علت عارضه ی جسمانی و شرایط نامساعد فیزیکی که رفت و آمد به اماکن مختلف را برای آن ها سخت و دشوار می سازد، بعضا مجبور به پرداخت هزینه های زیادی برای ایاب و ذهاب هستند. با درنظر گرفتن موارد مذکور و موارد بسیار دیگر که ترجیحا به خاطر منحرف نشدن از موضوع اصلی، از دکر آن ها خودداری می شود، می توان درک نمود که هزینه های زندگی روزمره ی یک فرد توان یاب چندین برابر بیشتر از یک فرد عادی می باشد و این در حالی است که میزان بیکاری آن ها نیز بسیار بیشتر از افراد عادی است.
هر چند این نخستین باری نیست که در باب اشتغال توان جویان و بالاخص توان جویان پویا سخن رانده می شود و بی شک آخرین بار نیز نخواهد بود اما آنچه سبب ناهمواری های این مسیر می گردد، بیخیالی و آسودگی خاطر مسوولینی است که همچنان در خواب خوش زمستانی به سر برده و تنها زمانی از بستر نرم و راحت خود برمی خیزند که در میان جمع کثیری از شهروندان، خبرنگاران و … به ایراد نطق بپردازند و پس از آن دگربار به مقصد پیشین خود بازخواهند گشت.
چندی پیش در محل انجمن نابینایان استان بوشهر نشستی با حضور تعدادی از مسوولان، نابینایان/کم بینایان و خانواده هی شان برگزار شد که محور بحث آن، شناخت مشکلات نابینایان و کم بینایان استان بوشهر بود.
حال سوال من به عنوان یکی از اعضای قشر مزبور این است که به واقع کیست که به وجود بدیهی ترین، ملموس ترین و واضح ترین مشکلات مشترک تمامی توان یابان آگاهی نداشته باشد؟ برای مثال چه کسی است که نداند تعداد کثیری از توان یابان خصوصا نابینایان و کم بینایان با مساله ای جدی به نام اشتغال مواجه اند؟ به راستی چه چیز مسوولان را بر آن می دارد تا همه روزه این موارد را که مکررا تکرار می گردد به فراموشی سپرده و برای هزارمین بار گرد هم جمع شوند و همان حدیث تکراری را دگر بار سر دهند؟
نگاه مسوولین به توان جویان نگاهی سطحی و فاقد هرگونه احساس مسوولیت است. مصداق بارز این امر را می توان در اظهارات یکی از توان یابان به وضوح درک نمود.
سارا کم بینا است و یک سالی می شود که از ازدواجش می گذرد. همسرس نیز مانند وی کم بینا می باشد؛ هر دو دانشجو و جویای کار هستند. سارا گله دارد که: ” چرا شخصی که سه چهار سال است عضو بهزیستی است ماهیانه ای به او تعلق نمی گیرد؟ قانونی تصویب شده که هر عضو ۲۷ سال به بالا حق بیمه دارد. .
از امسال به توان یابان جز نابینایان و کم بینایان، علاوه بر حقوق مستمری ماهیانه یارانه هم می دهند؛ در واقع حقوق ماهیانه ی آن ها را دو برابر کرده اند؛ خب به جای این کار می توانستند آن یارانه ر به ما بدهند؛ مایی که نه مستمری شامل مان می شود و نه مسکن… چرا ما مجبوریم در خانه ی اجاره ای زندگی کنیم در صورتی که در اغلب استان های دیگر مثل استان فارس چنین محدودیت ها و نابسامانی هایی وجود ندارد. در بوشهر پس از دوندگی های فراوان نه تنها هیچ گونه مزایایی شامل حال ما نمی شود که فقط حقوق به حقه ی ما را پایمال می کنند. ”
او می گوید: ” در جلسه ای که خانم پوربهی مدیر کل بهزیستی در انجمن نابینایان حضور یافتند تا به مشکلات ما رسیدگی کنند، نه تنها گره ای از این مشکلات باز نکردند بلکه همه ی ما را محکوم و مقصر دانستند. وقتی من نوعی مدت ها است که برای برگزاری کلاس های کامپیوتر گویا و اخذ مدرک آن پیگیری کرده و هیچ چیز عایدم نمی شود، آیا رواست که این چنین محکوم شوم؟ منی که به کامپیوتر گویا کاملا مسلط هستم و فقط نیاز به مدرکی دارم تا شاید بتوانم به کمک آن کاری بیابم. ”
سارا ادامه می دهد: ” خانم پوربهی خطاب به مادری فرمودند که من نمی توانم (( معلول )) را مثل شما درک کنم چون شما مادر یک معلول هستید… ”
به اینجا که رسید ماتم برد. گرچه خود به عنوان یک توان یاب با انواع برخوردها و واکنش های عجیب و حقارت آمیز و صدالبته اخلاقی و بدون ذره ای ترحم نیز رو به رو شده ام، اما حقیقتا مواجهه با رفتارهای این چنینی برایم بسیار تاسف بار و تاثربرانگیز است. زمانی که چنین اظهاراتی از جانب رئیس بهزیستی شنیده می شود دیگر چه انتظاری از سایر شهروندانی که به این قبیل مسائل آگاهی ندارند می رود؟ قضاوت را می گذارم به عهده ی شما خواننده ی گرامی……
نگاهی اجمالی به قوانین تصویب شده در خصوص اشتغال توان یابان
ماده ۷ قانون جامع حمایت از توان یابان
قانون جامع حمایت از حقوق توان یابان و آیین نامه های اجرایی آن در تاریخ ۸۳.۲.۱۶ تصویب و بدون ارائه نظر از سوی شورای نگهبان در تاریخ ۸۳.۳.۶ طی نامه شماره ۱۶۰۷۸ برای اجرا به دستگاه های اجرایی ابلاغ شد و در ماده ۷ این قانون آمده است که دولت موظف است برای ایجاد فرصت های شغلی برای این افراد تسهیلات ذیل را فراهم کند:
الف: اختصاص حداقل ۳ درصد از مجوزهای استخدامی (رسمی- پیمانی- کارگری) دستگاه های دولتی وعمومی اعم از وزارت خانه ها، سازمان ها موسسات، شرکت ها و نهادهای عمومی و انقلابی و دیگر دستگاه هایی که از بودجه عمومی کشور استفاده می کنند به افراد توان یاب واجد شرایط.
ب: تامین حق بیمه سهم کارفرما توسط سازمان بهزیستی کشور و پرداخت آن به کارفرمایانی که افراد توان یاب را به کار می گیرند.
ج: پرداخت تسهیلات اعتباری به واحدهای تولیدی، خدماتی، عمرانی و صنفی و کارگاه های تولیدی حمایتی در مقابل اشتغال افراد توان یاب به میزانی که در قوانین بودجه سالانه مشخص می شود.
د: پرداخت تسهیلات اعتباری خوداشتغالی( وجوه اداره شده) به افراد توان یاب به میزانی که در قوانین بودجه سالانه مشخص می شود.
هـ: پرداخت تسهیلات ارزی (وجوه اداره شده) برای احداث واحدهای تولیدی و خدماتی اشتغال زا به شرکت ها و موسساتی که بیش از ۶۰ درصد سهام و سرمایه ی آن ها متعلق به افراد توان یاب است.
و: اختصاص حداقل ۶۰ درصد از پست های سازمانی تلفنچی(اپراتور تلفن) دستگاه ها، شرکت های دولتی و نهادهای عمومی به افراد نابینا، کم بینا و توان یابان جسمی و حرکتی.
ز: اختصاص حداقل ۶۰ درصد از پست های سازمانی متصدی دفتری و ماشین نویسی دستگاه ها، شرکت ها و نهادهای عمومی به توان یابان جسمی و حرکتی.
تبصره۱: کلیه وزارت خانه ها سازمان ها، موسسات و شرکت های دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی مجازند تا سقف مجوزهای استخدامی سالانه خود، افراد نابینا و ناشنوا و توان یابان جسمی- حرکتی واجد شرایط را راساً به صورت موردی و بدون برگزاری آزمون استخدامی به کار گیرند.
تبصره ۲: سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور موظف است سه درصد از مجوزهای استخدامی سالانه وزارت خانه ها، سازمان ها و موسسات دولتی و شرکت ها و نهادهای عمومی و انقلابی را کسر و در اختیار سازمان بهزیستی کشور قرار دهد تا نسبت به برگزاری آزمون استخدامی اختصاصی برای توان یابان واجد شرایط با همکاری سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور اقدام و توان یابان واجد شرایط پذیرفته شده را حسب مورد به دستگاه مربوطه معرفی کند.
تبصره ۳: سازمان بهزیستی کشور مجاز است در قالب اعتبارات مصوب خود، صندوق فرصت های شغلی توان یابان و مددجویان بهزیستی را ایجاد و اساسنامه ی آن را به تصویب هیئت وزیران برساند.
تبصره ۴: سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور موظف است آموزش های فنی لازم فنی و حرفه ای را متناسب با بازار کار برای معلولان به صورت رایگان و تلفیقی تامین کند.
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی قانون حمایت از توان یابان را جامع ترین قانون راهبردی برای حمایت از این قشر اعلام می کند و اظهار می دارد: ” این قانون تمامی زوایای حمایتی از توان یابان را دربرگرفته اما متأسفانه ضمانت اجرایی برای آن اجرا نشده است. ”
وی می افزاید: ” ۱۰ سال از تصویب این قانون و لوایح آن گذشته و به دستگاه های اجرایی نیز ابلاغ شده و در هیئت دولت هم به اجرایی شدن تأکید شده اما تأکنون از اجرای جدی و عملیاتی آن خبری نیست. ”
پورفاطمی در ادامه می گوید: ” دولت باید وارد عمل شود و از دستگاه های اجرایی گزارش عملکرد این قانون را طلب کند و سازمان بهزیستی در بخش دولتی، کمیته امداد امام خمینی(ره) در بخش نهادهای مردمی و کمیسیون اجتماعی و بهداشت هم در حوزه تقنینی و اجرای قوانین باید وارد میدان شوند و این بار بر زمین مانده را به سر منزل مقصود برسانند. ”
مدیرکل روابط عمومی یک وزارتخانه که ۸۰ هزار کارمند در سراسر کشور دارد نظر متفاوتی نسبت به قانون حمایت از توان یابان دارد. او می گوید: ” دلیل اصلی اجرا نشدن قانون حمایت از توان یابان جامع نبودن آن و در واقع «واقع بینانه نبودن» آن است. ”
وی توضیح می دهد: ” در قانون گفته شده که باید ۵ درصد (بر اساس قانون حمایت از توان یابان این رقم ۳درصد است) از فرصت های شغلی را به توان یابان اختصاص دهیم در حالی که مشخص نشده که ساعات کار توان یابان چگونه تعریف شود، بودجه و ردیف اعتباری خاص پست های سازمانی توان یابان تاکنون اختصاص داده نشده، پست های سازمانی هم به صورت مبهم تعریف شده؛ یعنی صرفاً پیشنهاد شده که اپراتوری مخابرات و یا پست های خدماتی را به توان یابان واگذار کنیم و این در حالی است که بر اساس قانون بهره وری این گونه پست ها از مجموعه مشاغل وزارت خانه ها حذف شده و به بخش خصوصی واگذار شده است. ”
این مدیرکل به نکته مهم دیگری هم اشاره می کند و می گوید: ” فضای حاکم بر قانون (حمایت از توان یابان) نشان دهنده ی این است که قانون گذار توان این قشر را همانند یک انسان سالم فرض کرده و تنها فرصت شغلی را برای توان یابان تعریف کرده در حالی که این گونه احساس می شود که آن ها نیازهایی فراتر از اشتغال دارند؛ یعنی قانون گذار ابتدا بایستی فرصت های شغلی متناسب با آنان را احصا کند، ردیف اعتباری آن را تأمین و آیین نامه ی اجرایی آن را نیز تدوین و برای اجرا به دستگاه ها ابلاغ کند، در حالی که هم اکنون فقط قانون حمایت از توان یابان در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده و آیین نامه های آن و بار مالی آن فاقد ردیف اعتباری است و دستگاه هایی که به صورت محدود برای به کارگیری توان یابان اقدام کرده اند بر اساس آیین نامه های داخلی و بیشتر به صورت اخلاقی و… این افراد را به کار گرفته اند. ”
وی پیشنهاد تکمیل و تدوین آیین نامه اجرایی قانون را می دهد و می‌افزاید: ” با توجه به این که حدود ۱۰ سال از تصویب این قانون می گذرد و ساختار اداری دستگاه های اجرایی در این مدت تغییرات اساسی داشته بهتر است بار دیگر این قانون مورد بازبینی قرار گیرد و متناسب با قانون استخدام کشوری پست های توان یابان مشخص و ردیف اعتباری آن تأمین و آیین نامه اجرایی آن به دستگاه ها برای اجرا ابلاغ شود. به نظر می رسد جامعه ی توان یاب کشور از حق طبیعی و اداری خود در برخورداری از فرصت های شغلی محروم مانده و با وجود قانون مدون حمایت از توان یابان، اشتغال این قشر موثر و فعال در پیچ و خم اداری و ادعای همیشگی کسری اعتبار مورد غفلت واقع شده است. (منبع: مسیر ایرانی)
جامعه ای پویا و منسجم خواهد بود که به تمامی بخش ها و آحاد آن اهمیت داده شود. توان یابان نیز بخشی از این اجتماع بشری بوده که خواهان حقوق مسلم خویش همچون اشتغال هستند.
عدم توجه به توان و نیروی کار این افراد نه تنها درست و راه گشا نیست، بلکه جامعه را از توانایی های بالقوه ی آنان محروم می سازد.
توانایی فکری افراد دارای مشکلات جسمانی چیزی کمتر از افراد دیگر جامعه ندارد. به علاوه، تجربه نشان داده بسیاری از توان جویان در مقایسه با افراد سالم، موفق تر عمل کرده و بازده کاری شان به همان میزان بالاتر می باشد اما با این وجود بازار کار باز هم از پذیرش آن ها سرباز می زند. این نگاه نامهربانانه به این قشر تا جایی پیش می رود که گاه شاهد رد افراد متقاضی در جلسه ی مصاحبه، فقط و فقط به دلیل وجود عارضه ی جسمانی شان می شویم….
مورد دیگری که این ارگان ها در ارتباط با این گروه از جامعه بایستی به آن توجه نمایند، مساله ی آموزش برای دست یابی به شغل مستقل و به عبارتی تلاش در جهت توانمندسازی این افراد است. بسیاری از توان یابان استان بوشهر امکان شرکت و گذراندن کلاس های فنی و حرفه ای متناسب با نوع مشکلات خود را به طور کامل و حرفه ای به دست نیاورده اند؛ به عبارت دیگر، کلاس ها و دوره هایی از این دست یا هرگز برگزار نشده یا اگر هم شده نیمه کاره و در همان مرحله ی ابتدایی رها گردیده اند.
این موسسات می توانند از طریق اقداماتی نظیر تشکیل بانک اطلاعاتی قوی و مناسب جهت توان جویان متقاضی شغل و تسهیلات، شناخت مشاغل موجود در جامعه و فراهم نمودن شرایط جذب جامعه ی توان یاب در مشاغل فوق، آموزش و ارتقاء سطح دانش فنی و حرفه ای، تشکیل آموزشگاه های فنی و حرفه ای خاص توان یابان (به ویژه نابینایان و کم بینایان)، بالا بردن سطح آگاهی شغلی و حرفه ای این گروه با انجام آموزش های مختلف و یا اختصاص سایت خاص جهت آشنایی آن ها با مشاغل موجود و… برای سامان دهی و بهبود روند امور اشتغال آنان و همچنین دستیابی به اهداف برنامه های توسعه بکوشند تا به این ترتیب جامعه نیز از خدمات تخصصی این عزیزان بهره مند گردد.
با توجه به آنچه شرح آن رفت، انتظار می رود توجه سازمان ها و نهادهای ذی ربط به حل بحران بیکاری و از میان بردن تبعیض های اجتماعی و شغلی توان یابان، فزونی یافته و با بررسی دقیق الگوهای اشتغال و اتخاذ شیوه های نوین و بهره گیری از تجربیات کارآمد تیم های فعال دیگر در این حوزه، عملا و نه کلاما! از هبچ تلاشی دریغ ننمایند.