مشاهده عمیق؛ راهی به رهایی از پیشداوری
اسماعیل حسام مقدم
تاملاتی درباب فیلم تجربی ” به درون آبی “
به کارگردانی اکروید و هاروی از انگلستان
۱۴ دقیقه – انگستان
فیلم تجربی (into blue)” به درون آبی ” به عنوان یک تجربه موفق سینمایی در ششمین جشنواره بین المللی فیلم سبز ایران اکران شد و در استان بوشهر نیز به نمایش در آمد.
فرم و ساختار بصری فیلم به شدت تجربی است؛ دو تصویر در کنار دارد دو روایت را باهمدیگر به جلو می برد.
یک تصویر در هور شمالی کنیا و یکی دیگر در محله آلتنخو پرتغال در حال روایت دو زیست متفاوت است. در ابتدا تا ۱۰ دقیقه ابتدایی فقط تصاویری از هردو مکان دیده می شود که در آن یک زن در کنیا درحال بالا رفتن از یک درخت خشکیده است و البته معلوم است که دارد چیزی را می چیند و در دیگری دو نفر مرد پرتغالی در حال بالارفتن از یک درخت سرسبز هستند و با تبر دارند پوست درخت را در می آورند. در تعلیقی که مخاطب فرو رفته، و هزاران پیشداوری داشته در نهایت صدای هرکدام از این افراد را می شنویم که دارند روایت می کنند چه رخدادی روی داده است.
آنچه که در نهایت گفته می شود یک ارزش گذاری محیط زیستی بر روی درختان است که شاید نقطه کانونی فیلم بر آن خیره نشده باشد، بلکه آنچه که من در باب این فیلم خوش ساخت تحلیل می کنم این نکته است که باید تفاوت ها و تمایزها را در نقطه نقطه جهان شناخت و چشم اندازهای ذهنی و هستی شناختی خاص افراد را از طریق مشاهده عمیق درک و فهم کرد.
مشاهده عمیق به عنوان یکی از روش های اصلی مردم نگاری و مردم شناسی فرهنگی در علوم اجتماعی مورد استفاده قرار می گیرد. عمیق ترین شناخت ها از درون همین مشاهده عمیق و ژرف به جهان زیست افراد صورتبندی می شود و از نگرش های کلان و مطلق به جهان اجتناب می شود. همه آن ایدئولوژی ها رنگ می بازد و این هویت های خاص هست که خود را معنا می دهند.
این فیلم تجربی به شایستگی دارد نگرش های کلان محور و تمامیت خواه به زیست انسانی را مورد بازبینی و بازنگری قرار می دهد. همه آن پیشداوری ها را بر زمین می ریزد و ما را با افق های تازه ای از معنای زیستن در جهان مواجهه می کند.
در پایان فیلم آن دو مرد پرتغالی به روایت جهان خودشان می پردازند و می گویند که: این درختان در مزارعی واقع شده اند که بر سرشاخه های آن لانه های عقابها هست و کندن پوست این درخت باعث میشود که از بالا رفتن افراد برای دست درازی به آشیانه این پرندگان ممانعت شود و از مهاجرت آنها جلوگیری کنیم و این در یک چرخه به کمک کشاورزان می آید که عقابها با صید موشهای مزاحم از مزرعه به طور غیرمستقیم حفاظت می کنند.
در پایان فیلم در سوی دیگر آن زن کنیایی از چیدن شکوفه های آن درخت می گوید که ارزش دارویی بسیار بالایی دارد و با فروختن آن می توانند به معیشت خانواده شان کمک نمایند در صورتی که تا پیش از این این درختان به ظاهر خشک را قطع می کردند و می سوزاندند.
این تفسیر و فهم از جهان زیست ارزش معنوی بسیار بالایی دارد. از درون بازنمایی سینمایی این فیلم به بخشی از ذهنیت انسانها و پیوند آنها با طبیعت پی بردیم. فیلم تجربی ” به درون آبی” نگاه خیره مخاطب را مورد خراش و زخمه قرار می دهد.