طرح پایتخت کتاب در یک نگاه
ایرن واعظ زاده
گزارشگر ویژه آوای هامون
از سال ۲۰۰۱ میلادی تا به اکنون، هر سال سازمان جهانی یونسکو از میان شهرهای مختلف جهان، یک شهر را به عنوان پایتخت جهانی کتاب انتخاب و معرفی می نماید که در جهت تقویت جایگاه کتاب و ترویج کتابخوانی تلاش گسترده ای نموده باشد. هدف یونسکو از این اقدام، پرداختن به اجرای برنامه های فرهنگی مرتبط با کتاب و ایجاد شوق مطالعه در مردم می باشد. لازم به ذکر است که این انتخاب هیچ گونه جایزه مالی برای برگزیده آن به همراه نداشته و تنها تصدیق بهترین برنامه اختصاص داده شده به کتاب و کتابخوانی است.
در ایران، “پایتخت کتاب” نام طرحی است که بخش هایی از آن بر اساس پایتخت جهانی کتاب الگو برداری شده و طبق برنامه، هر سال شهری به عنوان پایتخت کتاب ایران لقب می گیرد.
بر اساس نظر هیات داوران ” طرح انتخاب پایتخت کتاب ایران “، این عنوان به بهترین برنامه برای ترویج کتابخوانی در راستای آنچه ” توسعه فرهنگی و ترویج کتابخوانی از طریق حمایت از برنامه ها و پیشنهادهای نو و ابتکاری، اثربخش و پایدار ” نامیده شده، اختصاص داده می شود. این طرح، با مشارکت برخی نهادهای دولتی و غیردولتی از جمله سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، نهاد کتابخانه های عمومی کشور و سایر نهادها و سازمان های فعال و علاقمند در این زمینه اجرا می گردد.
گفتنی است که طرح انتخاب پایتخت کتاب ایران، علاوه بر تلاش در راستای ترویج و گسترش کتابخوانی و جلب مشارکت نهادهای غیردولتی، امکانی فراهم می آورد تا ایران نیز خود را در طرح جهانی پایتخت کتاب جهان بسنجد. ایران برای انتخاب پایتخت کتاب سال ۲۰۱۸ شهر نیشابور را برای پایتخت جهانی کتاب، به سازمان جهانی یونسکو پیشنهاد کرده است.
به گزارش خبرگزاری مهر و به نقل از ستاد اطلاع رسانی رویدادهای ترویج کتابخوانی، عبدالمهدی مستکین، مدیر بخش فرهنگ کمیسیون ملی یونسکو با اشاره به طرح انتخاب پایتخت کتاب در ایران گفت: « با همدلی و تلاش شبانه روزی فعالان در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همکاری نهادهایی مانند یونسکو، در طول سه سال گذشته اتفاق بسیار فرخی حادث شده که طی آن، شهرها و روستاها فعالیت هایی برای ترویج کتابخوانی انجام داده و در عین حال شهری به عنوان پایتخت کتاب برگزیده می شود. »
مستکین با بیان اینکه ایده پایتخت کتاب، از یونسکو اقتباس شده است، افزود: « ما توانستیم این مفهوم را در کشورمان به خوبی و نزدیک به استانداردهای جهانی و در عین حال ملی به اجرا دربیاوریم. فکر می کنم اکنون این مفهوم کاملا در ایران شناخته شده است و شهرداران و بخشداران و دهیاران انتظار می کشند و با عشق و جدیت پیگیری می کنند که شهر یا روستای شان به عنوان دوستدار کتاب معرفی شود. »
وی درباره اینکه آیا امکان دارد یکی از شهرهای ایران به عنوان پایتخت جهانی کتاب انتخاب شود؟، گفت: « این امید وجود دارد و اگر یکی از شهرهای کشورمان معیارهای لازم را به دست بیاورد، حتما ممکن است که به عنوان پایتخت کتاب انتخاب شود. البته این را باید در نظر داشته باشیم که آنچه یونسکو در نظر دارد این است که کشورها را وارد یک فرآیند کند تا تنها انتخاب شدن مهم نباشد بلکه مسیری که برای این انتخاب و بعد از آن هم باید سپری شود، اهمیت زیادی دارد. در واقع قرار نیست یک جنبه نمایشی وجود داشته باشد، بلکه در این انتخاب، رفتار مسوولین، نهادهای مختلف، سازمان های مردم نهاد و مردم بررسی شده و بر اساس شاخصه هایی که وجود دارد، شهری به عنوان پایتخت کتاب برگزیده می شود. » (خبرگزاری مهر)
از دیگر اهداف زیربنایی این طرح در ایران که معیار و ملاک گزینش پایتخت کتاب نیز قرار گرفته، می توان به مواردی از قبیل افزایش همکاری ها و مشارکت نهادهای مختلف دولتی و غیردولتی در حوزه کتاب، جذب سرمایه های موجود در بخش خصوصی، فرهنگی تر کردن فضای بخش های مختلف صنعتی، اقتصادی و… کشور، ترویج غیرمستقیم آینده نگری و برنامه ریزی در حوزه فرهنگ، تمرکززدایی از برنامه های حوزه فرهنگ و تقویت عدالت فرهنگی و … اشاره نمود.
در ایران، در نخستین سال رقابت، اهواز و در سال های دوم و سوم به ترتیب نیشابور و بوشهر موفق به اخذ این عنوان گردیدند که هر کدام اقدامات و برنامه های موثر و نوآورانه ای برای ترویج و افزایش علاقه به کتاب و کتابخوانی بین قشرهای مختلف و گروه های سنی گوناگون تدوین و ارائه نمودند. برخی از این برنامه ها به اختصار به شرح زیر می باشند:
اهواز: من هم کتاب می نویسم، نذر کتاب، سیمای کتاب، کمپ کتابخوانی و …
نیشابور: اولین و بزرگ ترین میز مطالعه ی جهان، جلسات کتابخوانی، پاتوق کتاب، کافه کتاب، ایستگاه مطالعه کتاب، گروه های مجازی مرتبط با کتاب و …
بوشهر: کتاب آزادی، کتاب شفا، سرباز دانش، کتاب گردان، بامداد کتاب، میلاد با کتاب، دوشنبه های قصه، تالار کتاب، کتاب آینده، کتاب در شهر، کتاب در گذر تاریخ، کاروان کتاب و …
امید است که به کمک ایده ها و طرح های مزبور و همچنین همکاری، انسجام و هماهنگی نهادها و ارگان های مربوطه، بتوان نظر تمام اقشار مختلف جامعه را بیش از پیش به حوزه کتاب و کتابخوانی جلب نموده و گام های موثری در زمینه ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی برداشت.