عسلویه؛ دوگانگی توسعه و محیط زیست
حسین دلشب
دکتری محیط زیست
توسعه شتابزده و بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی باعث بارگذاری بیش از ظرفیت تحمل محیط و آلودگی زیست محیطی منطقه شده است.
طراحی و استفاده از تکنولوژی مهمترین دلیل ایجاد آلودگی از طرف صنایع گاز و پتروشیمی مستقر در شهرستان عسلویه می باشد که لازمه جلوگیری از آیجاد آلودگی هوا در عسلویه اصلاح بر روی نوع طراحی فعلی می باشد که لازمه آن هزینه کرد بالا می باشد که با این عمل نخست از هدر رفت سرمایه ها جلوگیری می شود و در دوم اینکه از ایجاد آلودگی های زیست محیطی جلوگیری می شود(طراحی بدون فلر)ساخت پالایشگاه های جدید می بایست منوط به استفاده از طراحی های جدید با کمترین آلودگی زیست محیطی به ویژه در حوزه آلودگی هوا باشد.
وضعیت زیست محیطی منطقه عسلویه به علت عدم تعریف اهداف منطقه ای و عدم یکپارچه سازی برنامه ها از یکسو و عدم کنترل کامل آلاینده های منتشره توسط صنایع منطقه از سوی دیگر باعث شده که کیفیت محیط زیست منطقه در وضعیت نامطلوبی قرار گیرد به نحوی که ادامه روند کنونی، سکونت و حتی اشتغال در منطقه را دچار چالشهای اساسی خواهد نمود. طی سه سال گذشته مطالعات و بررسی های جامعی در دولت تدبیر و امید شده است. با توجه به اینکه انجام مطالعات مکان یابی و ارزیابی اثرات زیست محیطی اولین بخش از مطالعات محیط زیستی فعالیت های صنعتی محسوب شده و بر اساس قانون برای کلیه فازهای پالایشگاهی، واحدهای پتروشیمی و خطوط انتقال نفت و گاز و تاسیسات فرا ساحلی الزامی است. در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس علیرغم استقرار صنایع عظیم نفت، گاز و پتروشیمی، مطالعات جامع و یکپارچه ارزیابی اثرات محیط زیستی برای کل منطقه انجام نشده و مجوزهای لازم برای همه واحد ها از سازمان حفاظت محیط زیست اخذ نشده است. در عین حال شرکت ملی صنایع پتروشیمی دو مطالعه را به صورت یکپارچه برای واحدهای مستقر در فازهای یک و دو پتروشیمی انجام داده و مجوزهای لازم را به صورت کلی برای این دو منطقه پتروشیمی اخذ نموده است. لیکن در شرایط فعلی برخی از صنایع بدون اخذ مجوزهای لازم اقدام به عملیات اجرایی در سطح منطقه می نمایند. سرعت ملایم باد در طول سال و وجود کوه هایی به ارتفاع حدود ۱۰۰۰ متر منطقه شده است. این موضوع در کنار تراکم واحدهای صنعتی و میزان بالای انتشار گازهای آلاینده از واحدهای صنعتی باعث کاهش کیفیت هوای تنفسی منطقه شده و سلامتی مردم بومی و پرسنل شاغل در منطقه را به مخاطره انداخته است. ، موضوع آلودگی هوای عسولیه به عنوان بزرگترین و مهم ترین چالش درمنطقه عسلویه است. فاضلاب های صنعتی خروجی از واحدهای پتروشیمی مستقر در فاز اول منطقه پتروشیمی وضعیت نسبتا مطلوبی دارد با این وجود، احداث تصفیه خانه پتروشیمی دماوند ( مربوط به فاز دو)با تاخیر مواجه است. همچنین فاضلاب خروجی از اغلب پالایشگاه های گاز به میزان کافی تصفیه نشده و در شرایط غیر استاندارد به محیط تخلیه می شود. همچنین توسعه و فعالیت های عملیاتی در واحدهای پالایش گاز و پتروشیمی در منطقه پسماندهای جامد متفاوتی ایجاد کرده که بخشی از آن خطرناک بوده و ملاحظات ویژه ای را می طلبد.عمده منابع آلودگی منطقه در ابتدا و سایر منابع آلودگی به شرح ذیل می باشد:
آلودگی هوا
عمده آلودگی هوا در عسلویه ناشی از موارد ذیل می باشد
- کارکرد نامناسب فلرهای مجتمع های گازی و پتروشیمی (فلرینگ)
- شروع فعالیت های مربوط به بهره برداری برخی از مجتمع ها توام با انجام فعالیت های فاز ساختمانی در داخل مجتمع های دیگر و یا در واحدهای off site که منجر به انتشار ذرات معلق و گرد و غبار میگردد .
- مجهز نبودن سیستم فلرینگ مجتمع ها به آنالایزر و سیستم اندازه گیری اتوماتیک
- عدم تدوین برنامه پایش آلاینده های هوا
- عدم وجود برنامه هدفمند به منظور صرفه جویی در مصرف انرژی
- در حال حاضر تعداد ۱۰ واحد پتروشیمی در سایت( ۱ )و ۵ واحد پتروشیمی درسایت (۲) در مرحله بهره برداری می باشند و سیستم فلرینگ اغلب آنها فعال می باشد اما با وجود تمهیدات بسیاری که در زمینه آلودگی ناشی ازفلرینگ وجود دارد، و در اغلب اوقات بدسوزی دارند.همچنین
- تولید گوگرد ومحصور نبودن محل دپوی گوگردهای بازیافتی در مجتمع های گازی و انتشار آن در هوا به هنگام وزیدن باد و رفت آمد کامیونهای حمل گوگرد و باز بودن حوضچه های روغن گیری تصفیه فاضلاب صنعتی ، که مقادیر زیادی ترکیبات آروماتیک را در هوا منتشر می نماید با بهره گیری ازBurn pit ها جهت سوزاندن پسماندهای سنگین نفتی؛ آلودگی هوای ناشی از انها ها بسیار شدید و خطرناک بوده و در دنیا منسوخ و متوقف شده است. لذا آلودگی ناشی از بدسوزی فلرها، منطقه سلامت کارکنان و ساکنین آن را در معرض تهدیدات حاد بهداشتی– زیست محیطی قرار می دهد که مهمترین آنها وجودترکیبات سرطانزای آروماتیک در هوا می باشد. تجمع صنایع وابسته به گاز و پتروشیمی ها در منطقه عسلویه و در پی آن اثرات تجمعی آلاینده های منتشره از منابع انتشار (احتراقی) ثابت ، آلودگی شدید هوا در این منطقه را موجب شده است
به علاوه مجاورت منطقه صنعتی پارس جنوبی با جوامع انسانی ، لزوم توجه ویژه به کاهش مخاطرات زیست محیطی منطقه و توجه جدی مسئولین وزارت نفت در جهت اجرای برنامه های مدیریت کلان کاهش انتشار آلاینده ها به منظور بهبود سلامت عمومی جامعه پیرامونی را متذکر می گردد که از جمله این برنامه ها می توان به مواردی چون محاسبه انتشار آلاینده ها جهت بدست آمدن موجودی انتشار کل منطقه ، تعیین سهم هر واحد صنعتی از میزان انتشار آلاینده ها ، هدف گذاری در خصوص برنامه های کاهش انتشار آلاینده ها ، انجام مطالعات تعیین ظرفیت اکولوژیک منطقه (که می تواند مبنایی جهت رد یا پذیرش استقرار صنایع جدید باشد ) ، انجام مطالعات رسوب گذاری تر وخشک آلاینده ها در محیط ، انجام مطالعات ریسک بهداشتی مواجهه با آلاینده ها (جوامع پیرامون و کارکنان واحد های صنعتی) و در نهایت وضع مالیاتهای آلایندگی همچنین مالیات کربن و مالیات SO2 (دی اکسید گوگرد) اشاره نمود . همچنین سهم بالایی از انتشار So۲ که آلاینده غالب منطقه محسوب می گردد، از طریق واحدهای پالایشگاهی منتشر می شود و بازدهی پایین واحدهایSRU و عدم وجود سیستم پشتیبان در هنگام تعمیرات اساسی یا مشکلات فنی، باعث فلرگازهای اسیدی می گردد که ضرورتاً در واحدهای جدید می بایست مدنظر قرار گیرد. واحد مذکور که جهت تصفیه گازهای اسیدی و استحصال گوگرد طراحی شده است از نظر این اداره کل نمی تواند به استاندارد های موجود دست یابد و عمده آلودگی تولیدی So۲ در منطقه همچنان مشکل آفرین خواهد بود . این نوع طراحی در پالایشگاه های ۵ گانه فعال و در پالایشگاه های در حال راه اندازی و در حال ساخت در شهرستان عسلویه و شهرستان کنگان(پارس ۲) مشابه می باشد و با توجه به میزان خروجی So۲ اعلام شده هر یک از پالایشگاهها ، با طراحی واحد SRU امکان بهبود وضعیت موجود و رسیدن به استاندارد ملی امکان پذیر نمی باشد .
بر اساس اطلاعات موجود ، طراحی میزان خروجی آلاینده ها در زباله سوز هر یک از واحد های پالایشگاهی بسیار بالاتر از استاندارد است .لذا با توجه به طراحی مغایر با استاندارد زیست محیطی ، کنترل آلودگی ناشی از گازهای اسیدی تنها با احداث واحد زباله سوز جدید و مطابق با استانداردها امکان پذیر می گردد .
علی ایحال باتوجه به تجربه ناموفق بهره برداری از تکنولوژی های متکی به فلرینگ در پالایشگاه های گازی فعال در منطقه پارس جنوبی و انتشار حجم عظیم گازهای اسیدی و سمی که از جمله اثرات منفی آن تغییر شدید کیفیت طبیعی هوا بصورت مشهود و محسوس ونارضایتی ها و شکایات مردمی می باشد، ضرورت دارد تا اقدام عملی و در خور توجه در خصوص طراحی فازهای باقیمانده و اصلاح و بهبود فاز های در حال بهره برداری در جهت نیل به توسعه پایدار بعمل آید.
الودگی ناشی از پساب ها
خروجی تصفیه خانه فاضلاب صنعتی مجتمع گاز مطابق استاندارد سازمان محیط زیست نمی باشد.همچنین
خروجی آب های کولینگ پالایشگاه ها به دریا تخلیه می شود که حاوی مقادیر زیادی مواد شیمیایی مانند میکروب کش ها برای مقابله با فعالیت های میکروبیولوژیکی در برج های خنک کننده می باشد. استفاده از کرومات به عنوان ضد خورندگی و رسوب گذاری در شبکه خنک کننده دارای آلودگی زیادی است.
حجم خروجی پساب صنایع خصوصاً در قسمت آب خنک کننده ها به حدی بالاست که در صورت تخلیه فاضلابهای صنعتی به این حجم، غیرقابل تشخیص در نگاه اول بوده و تنها آثار سوء آن بر آبزیان و تجمع زیستی آنها در موجودات دریایی مورد انتظار است.و آب خنک کننده ها آلودگی حرارتی را وارد دریا می کنند که لازم است وضعیت و میزان افزایش دمای آب دریا بر اساس استاندارد ها اندازه گیری و در صورت عدم رعایت موازین زیست محیطی نسبت به اصلاح وضعیت اقدام گردد.همچنین عدم پذیرش فاضلاب های صنعتی خارج از حد استاندارد طراحی تصفیه خانه مبین از واحدهای پتروشیمی با توجه به اینکه اکثر واحدهای پتروشیمی فاز یک دارای فاضلابی با غلظتی بالاتر از حد طراحی تصفیه خانه مبین می باشند، بنابراین حجمی از فاضلاب بدون تکلیف باقی می ماند که وضعیت آنها نامشخص می باشدو بعضا بصورت غیر قانونی به دریا تخلیه می گردد.
عدم تکمیل و راه اندازی یوتیلیتی فاز ۲ صنایع پتروشیمی ها علیرغم بهره برداری بعضی از واحد های پتروشیمی از دیگر معضل بسیار مهم منطقه می باشد.از طرف دیگر فاضلاب های انسانی مجتمع های مسکونی فاقد تصفیه خانه، به صورت جذبی وارد آب های زیر زمینی می گردد.در برخی موارد عملکرد ناقص پکیج های تصفیه فاضلاب کمپ های مسکونی و ورود پساب های بهداشتی به دریا انجام می شود.
تخلیه پساب واحدهای آب شیرین کن به دریا ،ورود فاضلاب از طریق کانال آب های سطحی به دریا ،از دیگر موارد الودگی است.
. لذا مسئله آلودگی های ناشی از فعالیت واحدهای صنعتی مستقر در منطقه ویژه پارس جنوبی ، با انجام نمونه برداری های مکرر از خروجی تصفیه خانه هر یک از پالایشگاه های پنچ گانه بیانگرعملکرد نامناسب در زمینه تصفیه فاضلاب می باشد و به این ترتیب حجم وسیعی از آلاینده ها روزانه وارد دریا می گردد . با توجه به شرایط موجود علیرغم اینکه سیستم تصفیه فاضلاب پالایشگاه های گازی موسوم به واحد ۱۲۹ شامل انجام عملیات خنثی سازی PH و جدا سازی مواد روغنی است ، صرفاً می تواند بعنوان یک واحد پیش تصفیه محسوب شود. و با توجه به خروجی جزیره ای هر یک از پالایشگاه ها به سمت دریا که نهایتاً منجر به ایجاد آلودگی در یک پهنه وسیع از خلیج فارس شده است، پیشنهاد می شود همانند سیستم مرکزی تصفیه فاضلاب پتروشیمی ها ، مجتمع گاز پارس جنوبی( شرکت بهره بردار پالایشگاههای گازی در منطقه) نیز مجموعه تصفیه خانه متمرکز را متناسب با نوع و حجم فاضلاب تولیدی طراحی و اجرا نماید . در غیر اینصورت با توجه به طراحی تکراری واحد ۱۲۹ در پالایشگاه های در دست احداث و بهره برداری شاهد تخلیه بیش از پیش آلاینده ها به دریا و عواقب جدی و بحرانی در اکوسیستم دریایی و ساحلی می باشیم .
آلودگی حرارتی ناشی از آب خنک کننده تاسیسات منطقه باعث بالا رفتن موضعی درجه حرارت آب درمناطق مجاور می شود. این پدیده خصوصا درتابستان که دمای آب دریا در بالاترین حد خود ودرآستانه تحمل آبزیان منطقه است باعث مرگ ومیر آبزیان بدون تحرک ومهاجرت آبزیان دیگر وپراکندگی آن ها می گردد. زیستگاه های مرجانی نیز دربرابر تغییرات دمایی بسیار حساس می باشند وپدیده سفید شدگی ومرگ مرجان ها براثر این عامل بوجود می آید.
پیشنهادها
لذا در گام اول ضرورت دارد تا نسبت به تعیین فاکتورهای انتشار از منابع آلاینده اقدام و سپس مدلینگ انتشار و توزیع عوامل آلاینده در محدوه های بلافصل، مستقیم و غیر مستقیم در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس مورد شناسایی و بررسی قرار گیرد.در بعد:
- پیگیری از وزارت نفت جهت حذف فلرها .
- با توجه به مقادیر قابل ملاحظه ای گاز که در حال حاضر در مشعل های پالایشگاه ها سوزانده می شود. اجرای پروژه بازیابی و استفاده مجدد از گازهای فوق که هم صرفه اقتصادی دارد و هم پخش عمده آلودگی هوا را تحت کنترل در خواهد آورد در اولویت برنامه های وزارت نفت قرار گیرد.
- استفاده از zero flering در احداث واحدهای جدید در فازهای دوم منطقه و پارس شمالی.
- نصب ایستگاه های کنترل آلودگی هوا و تابلوهای اطلاع رسانی در کل منطقه و شهرهای همجوار مطابق مصوبه هیأت وزیران.
- نسبت به احداث و راه اندازی انباره مکانیزه گوگرد اقدام گردد.
- استفاده از مخازن سقف شناور جهت جلوگیری از تبخیر آلاینده های فرار به محیط.
- جلوگیری از سوزاندن DSO در حوضچه های سوزا (برن پیت ها)راه حل مناسب جهت مصرف سولفید اویل که در فرایند مرکاپتان زدایی از LPG و احیاء کاستیک تولید و در حال حاضر سوزانده می شود، می بایست به طور جدی پیشگیری و عملی گردد.
- یکی از منابع ایجاد آلودگی هوا زباله سوزهای واحدهای تولید گوگرد می باشد که واحد بازیابی گازهای خروجی از واحدTretment unit tail gas ) ) در آن ها نصب نشده و تولید دی اکسید گوگرد به میزان بالا ناشی از فقدان این سیستم است که می بایست در دستور کار قرار گیرد.
- اجرای تبصره ۱ماده ۳۸ پرداخت عوارض آلودگی توسط صنایع
- احداث سیستم های پایش آنلاین در واحدهای فعال و اتصال آن به مرکز کنترل و پایش آنلاین اداره کل محیط زیست استان مطابق ماده ۱۹۲ قانون برنامه پنجم توسعه.
- کاهش گاز های فرار (اصلاح تجهیزات موجود): گاز های فرار که بصورت غیر عمدی از تجهیزات و تاسیسات رها می شوند یا نشت پیدا می کنند ، سهم قابل توجهی از انتشار را در واحد های نفت و گاز شامل می شوند. گاز فرار عمدتا شامل ترکیبات آلی فرار ( VOC) و همچنین BTX (بنزن، کلوئن و زایلن) موجوددر مواد اولیه ، سیالات فرایندی و محصولات میانی و نهایی واحد است.
- جلوگیری از نشتی ها ، استفاده از واحد بازیابی گاز های VOC ، اصلاح عملیات تثبیت میعانات که ایجاد ترکیبات VOC را کنترل می کنند و بهبود آب بندی مخازن سقف متحرک و همچنین نگهداری مناسب از تاسیسات ، روش های موثری برای این منظور است.
- . نصب تاسیسات تصفیه گاز دودکش
- مدیریت منطقه ویژه در زمینه مسایل و مشکلات زیست محیطی میبایست یک برنامه زمانبندی ۵ ساله را در سه فاز کوتاه مدت ، میان مدت و بلند مدت ارائه نماید
- مکانیابی سایت دفن واستفاده از تکنولوژی نوین جهت بازیافت وتولید کمپوست و دفن بهداشتی زباله های عادی و بی اثر سازی و بازیافت پسماند های ویژه.
- تشکیل کمیته یا شورای تخصصی محیط زیست با محوریت اداره محیط زیست و عضویت کلیه واحدهای صنعتی منطقه
- بکار گیری روشهای جدید و جلوگیری و یا کاهش آب کولینگ واترها به دریا
- اصلاح سیستم و ارتقاء راندمان تصفیه پسابهای صنعتی در واحدهای پتروشیمی
موارد ذیل نیز در خصوص اثرات اجتماعی پروژه های صنعتی پیشنهاد میگردد:
- پایش آلاینده های زیست محیطی مطابق استانداردهای تعریف شده ملی و بین المللی به منظور طبقه بندی محیط دریافت کننده .این کار میبایست به طور مشخص شامل پایش کلیه فاکتور های آلاینده شده و بطور ویژه پایش کیفیت هوا و آب را بصورت گسترده تر از محدوده سایت در نظر بگیرد.
- به حد اقل رساندن اثرات اکولوژیکی فعالیتهای پروژه از طریق برنامه ریزی دقیق و با استفاده بهترین تکنیکهای ساخت و مدیریت موثر فرایند در مرحله ساخت و بهره برداری.
- محدود کردن اثراتی که تغییر وضعیت جغرافیایی پروژه بر محیط زیست اطراف مانند مناطق نزدیک ساحلی دارد.
- مدیریت نگرانی های ساکنین محلی و فراهم کردن موقعیت جهت مطرح کردن نگرانی ها.
- اطلاع رسانی شفاف و صحیح به ساکنین محلی از وضعیت پروژه ها با ایجاد سیستمهای دسترسی به اطلاعات محیطی.
- به حد اقل رساندن ترس ها و سوتفاهمات از اثرات بالقوه بهداشتی در میان اجتماعات محلی.
- تهیه راهکار تلفیق مدیریت مسائل اجتماعی که سیاستهای اجتماعی و بهداشتی را در منطقه لحاظ کند.
- ایجاد مدیریت انتظارات استخدامی در اجتماعات محلی بصورت پیشگیرانه.
- پرداخت عوارض آلاینده گی به شهرها و روستاهای همجوار فعالیتهای صنعتی توسط وزارت نفت.