مرجان ها را دریابیم …
فریبا دهقان
کارشناس ارشد محیط زیست
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر
خلیج فارس، دریایی نیمه بسته و از جمله بزرگ ترین زیستگاه های آبی جهان است . در اکوسیستم های متنوع این پهنه آبی، شمار فراوانی از گونه های جانوری (تاکنون حدود ۶۰۰ گونه شناسایی شده اند) زندگی می کنند . از جمله مهم ترین موجودات ساکن خلیج فارس می توان انواع پلانکتون ها ، ماهی ها ، نرم تنان ، میگوها ، مرجان ها ، گونه های نادری از لاک پشت ها و اکوسیستم ارزشمند جنگل های حرا در ناحیه جزر و مدی را نام برد .
خلیج فارس به دلیل داشتن منابع متعدد هیدروکربوری و موقعیت استراتژیک خاص در عرصه جهانی از اهمیت بسزایی برخوردار است اما از نظر زیست محیطی یکی از آسیب پذیرترین پهنه های آبی جهان محسوب می شود . شرایط خاص خلیج فارس از جمله تبخیر زیاد، شوری بالا، وجود هزاران هکتار پهنه های بین جزر و مدی، تنوع موجودات آبزی، پرندگان آبزی و کنار آبزی، ذخایر شیلاتی متنوع و به علاوه منابع معدنی و بخصوص هیدروکربوری موجب شده تا خلیج فارس منطقه ای بسیار حساس و فوق العاده ارزشمند قلمداد گردد.
یکی از منابع زیستی ارزشمند و بی نظیر خلیج فارس، مجتمع های مرجانی می باشند که جنگل های بارانی دریا نیز نامیده می شوند. این موجودات جزو قدیمی ترین اکوسیستم ها محسوب می شوند ، بطوریکه بر اساس اطلاعات موجود، جوان ترین آنها ۱۸۰۰۰ سال عمر دارند. مرجان ها یکی از بزرگ ترین ساختارهای طبیعی جهان هستند که زیباترین آثار حیات را به نمایش می گذارند و از زیستگاه های حساس محیط زیست دریایی محسوب می شوند . میلیون ها متر مربع از آب های کم عمق مناطق گرمسیری و بطور تقریبی ۴۰ تا ۵۰ درصد بستر خلیج فارس از مرجان پوشیده شده است و در این میان ایران از جمله کشورهای غنی به لحاظ تنوع آبسنگ های مرجانی است. این آبسنگ ها بیش تر در اطراف جزایر از جمله خارگو، خارگ، لاوان، هندورابی، شیدور، فارسی، فرور، بنی فرور، سیری، تنب بزرگ، تنب کوچک، ابوموسی، لارک و جنوب جزیره هنگام تشکیل شده اند که تاکنون حدود ۳۵ گونه از مرجان های سخت و حدود ۵ جنس از مرجان های نرم از سواحل ایران گزارش شده است . آب سنگ های مرجانی عمدتاً، به سه صورت حاشیه ای، سدی، حلقوی و در برخی از اشکال محدودتر، به صورت پراکنده یا سکو مانند و به اشکال مختلفی چون شاخه ای، توده ای، ستونی، برگی، بشقابی، آزادزی و پوسته ای دیده می شوند .
این موجودات ارزشند ۲۵% از تمام حیات دریا و بیش از ۸۰۰۰۰ گونه زنده را در خود جای داده اند و به غیر از فراهم کردن غذا و مکان برای موجودات دریایی ، مصارف متعدد دیگری در پزشکی و سلامت از جمله ساخت داروهای ضد سرطان و پیوند استخوان دارند و با سهمی حدود ۱۰% در رونق صنعت توریسم جهان، نقش عمده ای را در این زمینه ایفا می کنند و لذا ارزش اقتصادی آنها در هر متر مربع برابر ۴۷۰۰۰ دلار برآورد شده است و این در حالی است که تنها ۱% از بستر دریاها را پوشش می دهند.
متأسفانه در سالهای اخیر عوامل طبیعی و فعالیت های مخرب انسانی دست به دست هم داده و زمینه تهدید و تخریب این اکوسیستم بی نظیررا بیش از پیش فراهم نموده اند. همه روزه مقادیر زیادی نفت و فرآورده های نفتی ناشی از فعالیت های صنعتی، حرکت نفتکش ها و شناورها، حفاری ها و عملیات اکتشاف و استخراج نفت ، گل حفاری ها، مواد شیمیایی و زباله شناورها به خلیج فارس تخلیه می گردد . از طرف دیگرمرجان های خلیج فارس به شدت از طریق صید بی رویه توسط غواصان و قاچاق و فروش آنها ، لنگراندازی و برخورد لنگر کشتی ها با صخره های مرجانی مورد تهدید واقع می شوند. همچنین افزایش کدورت آب بر اثر احداث انواع اسکله ها و باراندازها، موج شکن ها ، ساخت و سازهای غیراصولی وخاک برداری در نواحی ساحلی، استحصال اراضی در نوار ساحلی، لایروبی ها و غیره موجب نابودی و مرگ مرجان ها می شوند. علاوه بر آن فاضلاب ها ،پساب های آلوده شهری و صنعتی و نیزپساب های کشاورزی روانه شده به دریا ، سایر عوامل ذکر شده را در جهت نابودی مرجان ها همراهی می کنند . این فعالیت های متععد انسانی به طور مستقیم و غیر مستقیم، در کنار عوامل و پدیده های طبیعی همچون بیماری ، تغییرات آب و هوایی و عوامل بیولوژیکی، هر روز بیش از پیش زمینه های نابودی این اکوسیستم ها را فراهم می کنند .
امید است با برنامه ریزی اصولی و توجه ویژه به اثرات نامطلوب زیست محیطی پروژه ها و طرح های در دست اجرا و تدوین و اجرای شیوه های مؤثر و کارآمد در جهت کاهش اثرات سوء طرحهای توسعه ای و سایر فعالیت های انسانی در مناطق ساحلی و فراساحلی حوزه خلیج فارس ، شاهد کاهش تخریب جوامع ارزشمند و بی بدیل مرجان ها باشیم .