دستیابی به توسعه پایدار با مشارکت زنان حاصل می‌شود
گزارش – گفتگوی اختصاصی بامدادجنوب از فعالیتهای جمعیت زنان مسلمان نواندیش استان بوشهر
هدی خرم آبادی
اشاره: حیات زنان از قدیم‌الایام فراز و نشیب‌های بسیاری داشته و محققان و پژوهشگران درباره این فراز و نشیب و دلایل آن مقالات و نوشتارهای گوناگونی منتشر کرده‌اند. این حیات متفاوت‌گونه یا به عبارتی انقلاب‌گونه در طی زمان آن‌چنان دستخوش تغییر و تحول شده که زنان را از گوشه خانه و در آشپزخانه به میدان سیاست کشانده و با موفقیت‌هایی که در عرصه‌های مختلف زندگی از خود نشان داده‌اند، مُهر تائیدی بر توانمندی خود زده‌اند. بهادهای اجتماعی و مدنی مانند احزاب و سازمان‌های مردم‌نهادی که در حوزه زنان فعالیت می‌کنند، نمایی از این توانمندی و حضور پررنگ زنان را در اجتماع معاصر به نمایش گذاشته است. در ادامه با دبیر جمعیت زنان نواندیش مسلمان که یکی از فعال‌ترین و موفق‌ترین این نهادها در استان بوشهر است گفتگویی انجام داده ایم که باهم می خوانیم:
بامداد جنوب: خانم امیری نخست توضیح مختصری درباره تاریخچه شکل‌گیری جمعیت زنان مسلمان نواندیش استان بوشهر و اهداف آن بدهید.
مهدیه امیری: در ابتدا اجازه بدهید که در خصوص جمعیت زنان مسلمان نواندیش توضیح مختصری بدهم. دبیرکلی این جمعیت بر عهده فاطمه راکعی، مشاور امور زنان و خانواده شهردار فعلی تهران و همچنین قائم‌مقام جمعیت آذر منصوری است. جمعیت یک حزب اصلاح‌طلب است که از حدود چهار سال گذشته فعالیت خود را به طور رسمی شروع کرده و البته از سال ۱۳۷۹ مجوز فعالیت از وزارت کشور را داشته است. جمعیت زنان مسلمان نواندیش در استان بوشهر نیز حدود دو سال است که فعالیت خود را شروع کرده و در حال حاضر سه شعبه شهرستان بوشهر، دشتستان و تنگستان را نیز در استان فعال کرده است. جمعیت در استان بوشهر با برگزاری نشست‌ها و کارگاه‌های متعدد توانسته در عرصه عمومی استان حضور پیوسته‌ای داشته باشد و از همین رو اعضای این حزب در حال حاضر به بیش از صد نفر رسیده است. اهم اهداف جمعیت در استان بوشهر توانمندسازی زنان در بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و در نهایت سیاسی است، زیرا اعتقاد دارم تا زمانی که زنان در بخش‌های اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی به بلوغ نرسند، امکان حضور و فعالیت مستمر در بخش سیاسی را ندارند، بنابراین ارائه آموزش به زنان در این بخش‌ها از مهم‌ترین اهداف جمعیت جهت مشارکت زنان در عرصه عمومی و دستیابی به توسعه پایدار است.
وی در ادامه با بیان این‌که مشارکت و دعوت از زنان در بخش‌های مدیریتی از دیگر اهدافی است که در برنامه کاری خود قرار داده‌ایم، خاطرنشان کرد: بنابراین سعی در نهادینه کردن مشارکت همه‌جانبه زنان در امور اجتماعی و تسهیل حضور آنان در درون حاکمیت، فعال کردن زنان در توسعه پایدار و حمایت از حرکت‌های اصیل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی زنان را داریم. اهدافی از قبیل توسعه «جامعه‌پذیری سیاسی» استان بوشهر، «توسعه پایدار» استان بوشهر، «برگزاری کارگاه‌های آموزشی در باب حقوق زنان» و «آشنایی آنها با توانایی‌های خود» جهت توانمندسازی زنان از جمله مهم‌ترین اهداف این جمعیت است.
بامداد جنوب: اهم فعالیت‌ها و برنامه‌های جمعیت را شرح بدهید.
مهدیه امیری: در سال ۹۶ بیش از ۸ نشست استانی از سوی این جمعیت برگزار شده است که شامل توسعه پایدار و نقش‌آفرینی زنان روستایی، بازگشایی ستاد انتخاباتی شورای سیاستگذاری اصلاح‌طلبان استان بوشهر حامی حسن روحانی با حضور فاطمه راکعی، هم‌اندیشی درباره سیاست‌های کلی جمعیت زنان در استان بوشهر، امکان‌ها و امتناع‌های حضور زنان در میدان سیاست، حق کودکان از امنیت و صلح، هم‌اندیشی زنان دشتستان، پیامدهای توسعه پایدار بر زیست زنان و این اواخر نیر کارگاه یک روزه کارآفرینی، مسوولیت اجتماعی و ارتقای شغلی که با حضور فخرالسادات محتشمی‌پور در برازجان برگزار شد. در نظر داریم که کارگاه‌های کارآفرینی را در چند شهرستان استان بوشهر با حضور مدرسان کشوری و استانی برگزار کنیم. همچنین چاپ چندین ویژه‌نامه در خصوص زنان منطقه جنوب و توسعه پایدار و نیز ارائه چندین بیانیه با موضوعات مختلفی در بخش‌های گونان زنان از قبیل سلامت، پژوهش، افزایش مشارکت زنان در بخش‌های مدیریتی و… در برنامه‌های کاری این جمعیت بوده است.
بامداد جنوب: خروجی و دستاوردهای جمعیت از فعالیت‌هایی که تا کنون انجام داده‌اید، چه بوده است؟
مهدیه امیری: ببینید زمانی که از «کنشی» در حوزه ارتباطی وسیع با نام «حوزه عمومی» صحبت می‌کنیم، نقش زبان ارتباطی نیز برجسته می‌شود. این زبان ارتباطی خود را در شکل‌های متفاوتی از سیاست، اجتماع، علم، دین، اقتصاد و معیشت مردم و… نمودار می‌کند و می‌تواند به عنوان یک فرهنگ بروز کند. به طور مثال سیاست‌ورزی به طور خاص سر و کارش با امر سیاسی است اما می‌تواند با روشنفکری درآمیزد و در برخی موقعیت‌ها ورود کند و از فرهنگ، محیط زیست، علم و… حرف بزند و نقد کند. این یکی از وظایفی است که در سیاست‌ورزی باید مورد تامل قرار گیرد و در کنار پرداختن به مباحث سیاسی، مباحث اجتماعی، فرهنگی و.. را نیز مد نظر قرار داده و ورود کند. از این رو در جمعیت زنان مسلمان نواندیش استان بوشهر همواره سعی شده که در کنار مباحث سیاسی، حوزه‌های دیگری را نیز که در ارتباط با زنان و دختربچه‌ها است نیز مد نظر قرار داده و چهره‌ای چندساحتی در حوزه عمومی ایفا کند.
این تمایز عملکردی، تمایز در معنای «قدرت» است؛ معنایی از قدرت که بیش از آن‌که حاکمیتی و سلطه‌آمیز باشد، مبتنی بر دانش و دانایی سامان می‌گیرد اما نقطه نظر این جمعیت تنها قدرت از بالا و حکومتی نیست بلکه قدرت سنت و عقیده، قدرت گفتمان و معرفت و منزلت و… را در نظر دارد و همواره سعی در زایش سیاست‌ورزی مبتنی بر دانش و دانایی دارد، بناراین همواره جمعیت زنان مسلمان نواندیش استان بوشهر از طرح‌ها و برنامه‌هایی که جهت ارتقای دانش، علم و توسعه استان بوده حمایت کرده و به طور خاص نیز آموزش‌هایی در این زمینه به زنان داده و در آنان انگیزه مشارکت و حضور در عرصه عمومی را تقویت کرده است. جمعیت با این‌که ذاتا سیاسی است اما کنش‌های فرهنگی و اجتماعی و علمی مبتنی بر دانایی داشته و این شاید از جمله مهم‌ترین خروجی‌هایی باشد که این حزب سیاسی داشته است.
بامداد جنوب: جمعیت تا چه حد در راستای کارآفرینی برای زنان موثر عمل کرده و دستاورد تلاش در این خصوص چه بوده است؟
مهدیه امیری: بیشتر برنامه‌هایی که از طرف جمعیت برگزار شده، آموزشی بوده و بر افزایش نرخ اشتغال زنان تاکید دارد و معتقد است یکی از گروه‌های موثر در توسعه هر کشور زنان هستند که نقش بسیار حساس و تعیین کننده‌ای در فعالیت‌ها و کنش‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی برعهده دارند. همواره موانع بر سر راه اشتغال زنان در جامعه ایران زیاد بوده است. باورهای غلط اجتماعی و فرهنگی مبنی بر مشارکت نداشتن زنان در فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی، ناآگاهی زنان نسبت به حقوق شهروندی خود، ناکافی بودن آموزش زنان، رعایت نشدن عدالت جنسیتی، محدودیت‌های شغلی زنان، نوع مشاغل و به خصوص ناکافی و پایین بودن دستمزدهای زنان در مقابل مردان باعث شده که اغلب میل و رغبت زنان به مشارکت و فعالیتهای اقتصادی کاهش یابد. با توجه به افزایش سطح سواد دختران و زنان و بالا رفتن میزان حضور و مشارکت آنها در اجتماع، لازم و ضروری است که برای ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب و برابر، برنامه‌ریزی‌هایی متناسب با سطح سواد و مهارت زنان صورت گیرد تا از این طریق امکان دستیابی به توسعه پایدار فراهم شود.
این واقعیت موجود که شکاف در حوزه کسب و کار زنان از عمیق‌‌ترین شکاف‌های موجود نه تنها در استان بلکه در سطح وسیع‌تر جامعه ایرانی است، توجه جدی بر آن به عنوان مقدمه‌ای برای یافتن راه حلی مناسب است. یکی از راه‌هایی که از سوی آن می‌توان علاوه بر تسهیل دسترسی زنان به عوامل تولید و افزایش درآمد، مشارکت آنها در فعالیتهای جمعی مربوط به توسعه را افزایش داد، فراهم آوردن امکان حمایت از بازاریابی تولیدات صنایع دستی زنان سرپرست خانوار و جلب مشارکت و حمایت از کارآفرینی زنان است که در جمعیت با برپایی کارگاه‌های آموزشی و همایش‌ها سعی در حمایت از این زنان داریم. همچنین در حال حاضر جمعیت سعی در حمایت از ایجاد تشکل‌های تعاونی خاص زنان با مدیریت خود آنان (که امکان تقویت کارآفرینی در جامعه را نیز فراهم می‌کند)، دارد، چون معتقد هستیم، موفقیت زنان کارآفرین نه تنها سبب منافع اقتصادی و افزایش ثروت در استان می‌شود بلکه منافع بسیار اجتماعی و ارتقاء سطح فرهنگی در استان را نیز پیش رو دارد. زنان به دلایل متعدد از جمله بیکاری، نبود ظرفیت‌های دولتی و کاهش دستمزدها، به کارآفرینی گرایش دارند، بنابراین بنا به ضرورت توسعه سهم زنان در اقتصاد ملی و مقابله با بحران بیکاری زنان، ضروری است که شرایط لازم برای توسعه کارآفرینی زنان فراهم شود تا زنان با ایجاد کسب و کار و فرصت‌های شغلی برای خود و دیگران بتوانند معضل بیکاری کنونی جامعه را تا حدودی التیام بخشند.
بامداد جنوب: با توجه به نقش انکارناپذیر زنان در جامعه و ضرورت حضور آنها، نگاه دولت فعلی به زنان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مهدیه امیری: موقعیت یک کشور در زمینه توانمندسازی جنسیتی با استفاده از سه معرف مشخص می‌شود: یک) تعداد زنان در بین نمایندگان مجلس، دو) میزان شرکت زنان در مشاغل قانونگذاری، مدیریتی، حرفه‌ای و تکنیکی و سه) قدرت مالی زنان که بیانگر میزان دستیابی آنان به مشاغل و دستمزدهاست. با یک نگاه گذرا به این موارد می‌توان گفت در ایران شاخص توانمندسازی جنسیتی در مقابل شاخص توسعه انسانی دچار تزلزل و به ظرفیت‌ها و توانمندی‌های زنان کمتر توجه شده است. این در حالی است که توسعه پایدار با مشارکت همه اقشار جامعه امکان‌پذیر است. جامعه باید به این باور برسد که زنان در کنار مردان در کلیه مراحل توسعه اعم از برنامه‌ریزی و اجرا باید مشارکت داشته باشند و نتایج حاصل از این مشارکت‌ها و فعالیت‌ها را متعلق به خود بدانند.
همچنین در ایران انتصاب زنان توانمند در مناصب مدیریت شهری و روستایی به دلیل نبود فرصت‌ها و موقعیت‌های برابر، فقدان دیدگاه‌های شایسته‌سالاری و حمایت‌های مناسب از زنان بسیار ناچیز است. در دولت فعلی دولت دوست داشت از مشارکت زنان بهره ببرد اما بنا به دلایلی ناکام ماند و این مساله اعتراض‌های زیادی را به دنبال داشت. با وجود این، همین مساله باعث شد تا توجه همه به زنان و برخی خواسته‌ها و توانایی‌های آنها معطوف شود تا حدی که شاهد راه‌اندازی کمپین‌های زیادی در حمایت از مشارکت زنان در عرصه‌های مدیریتی بودیم.
بامداد جنوب: به نظر شما خود زنان در پایمال شدن حقوقشان چقدر تاثیر داشته‌اند و چرا زنان ما اعتماد به نفس و باورمندی لازم را ندارند.
مهدیه امیری: بی شک بی تاثیر نیستند اما شاید شرایطی که باعث شده زنان نتوانند از حقشان دفاع کنند، برجسته‌تر باشد. یعنی این شرایط است که باعث بی‌اطلاعی آنها از حقوقشان شده است، چون آموزش‌هایی در این خصوص ندیده‌اند. به طور مثال در برخی روستاهای استان دخترها در سنین کم ازدواج می‌کنند. این ازدواج زودهنگام خود عاملی است که این دختربچه نتواند آموزش‌های لازم در خصوص حقوق اولیه خود را کسب کند، بنابراین من آموزش خانواده‌ها نسبت به ضرورت باسوادی دختران در مناطق دارای شکاف جنسیتی برای ارتقای سطح و کیفیت آموزش با رویکرد تحقق عدالت آموزشی را پیشنهاد می‌دهم که مورد توجه قرار گیرد. همچنین وضعیت آموزش دختران بازمانده از تحصیل رصد و آموزش‌های علمی کاربردی و فنی و حرفه‌ای برای دختران و زنان، افزایش یابد. همچنین خواستار اصلاح و بازنگری قوانین به منظور تامین آموزش رایگان و اجباری تا پایان دوره متوسطه برای دختران لازم‌التعلیم، فاقد تابعیت، فاقد اوراق هویت و اسناد اقامتی هستم.
جدای از عدم باورپذیری خود زنان در اجتماع، در جامعه بوشهر برای بیان نادیدگی نقش زنان در عرصه عمومی، دلایل متفاوتی وجود دارد که از جمله می‌توان به نبود سرمایه اجتماعی منسجم، نبود تعریف نقش اجتماعی زنان در توسعه و فقدان تشخّص اجتماعی برای زنان اشاره کرد. در جامعه شبه‌مدرن استان بوشهر، زنان در تعریف و معنابخشی و بازاندیشی هویت خود به دلیل نبود همبستگی اجتماعی در بین خودشان دارای مشکلات زیادی هستند و انسجام گروهی و شخصیتی در زنان تقویت نشده است. زنان در جامعه شبه‌مدرن بوشهر نیازمند آموزش مهارت‌های جمعی برای مشارکت اجتماعی هستند. همچنین جامعه بوشهر نیازمند یک گفتمان سازی اجتماعی جهت هویت بخشیدن و ایجاد همبستگی اجتماعی و مشارکت زنان هست تا از این طریق زنان با پرورش ایده‌ها و خلاقیت‌های خود با حضور در عرصه اجتماع هم به صورت توده‌ای و هم به صورت نخبگی از حالت شیء‌وارگی که به آنها داده شده، درآیند و به شکوفایی برسند.
بامداد جنوب: خانم امیری عده‌ای بر این باورند که زن را چه به سیاست! و بانوان در مقابل این موضع‌گیری می‌گویند زن سیاسی بهتر از مرد سیاسی است. نظر شما در این خصوص چیست؟
مهدیه امیری: متاسفانه این مساله را به دلیل باورناپذیری نقش زنان در حوزه سیاسی شاهد هستیم. تا جایی که زنان مجبور به راه‌اندازی احزاب زنانه شده‌اند. در صورتی که نگاه‌های جنسیتی در حوزه‌های مختلف و در پاسخ به این پرسش در حوزه سیاسی معنایی ندارد. این عوامل بازدارنده هستند که موجب این‌گونه نگاه‌ها می‌شوند. عوامل بازدارنده بسیاری در جامعه وجود دارد که مانع از حضور زنان در عرصه‌های سیاسی و احزاب می‌شود. این عوامل گاهی غیر رسمی و پنهان هستند. نگرش‌های پیشامدرن، یکی از عواملی است که به تاثیرگذاری زنان در جامعه باور ندارد و زنان را در مناسبات سیاسی، دارای فاعلیت و مشارکت مستقل نمی‌داند و همواره آنها را تابع اندیشه مردان می‌داند. با این دیدگاه تنها در زمان انتخابات، مساله مشارکت زنان در عرصه سیاسی برجسته می‌شود و تنها به زنان با دید ابزاری برای حضور حداکثری‌شان در پای صندوق‌های رای نگاه می‌شود. همین درک ابزاری از زنان یکی دیگر از موانع مهم عدم فعالیت و کنش سیاسی پایدار زنان قلمداد می‌شود
حرکت‌های آرام زنان در طول تاریخ، با خود جنبش‌هایی به همراه داشته و باعث شده که برخی نگاه‌ها به حضور زنان تغییر کند و انواع گوناگونی از مشارکت‌های سیاسی که رای دادن، عضویت در یک گروه یا حزب سیاسی، تلاش برای موفقیت یک کاندیدا در انتخابات، مذاکره با نمایندگان، تبلیغ برای احزاب سیاسی، نوشتن مقالات و سخنرانی‌های سیاسی، شرکت در مبارزات سیاسی، رقابت در جهت انتخاب شدن برای پست‌های سیاسی و عمومی کشور، مشارکت سیاسی منفعلانه، مشارکت سیاسی حمایتی، مشارکت سیاسی فعال، مشارکت سیاسی ابزاری، مشارکت سیاسی خودجوش، مشارکت سیاسی برانگیخته شده، مشارکت سیاسی واقعی و مشارکت سیاسی منفی را شامل می‌شود در جامعه حال حاضر ایران مشاهده کنیم اما متاسفانه زنان همچنان از صحنه رسمی سیاست غایب‌اند و عده بسیار کمی از زنان را می‌توان در میان چهره‌های سیاسی برجسته دید. در طول تاریخ، زنان ناگزیر بودهاند برای به کرسی نشاندن اهمیت مسائلی سیاسی همچون عدالت جنسیتی، سقط جنین، ازدواج‌های اجباری و… دست به مبارزه بزنند، بنابراین حضور زنان در مناصب برجسته سیاسی به دلیل مشارکت در حرکت‌های آرام در عرصه عمومی برای دسترسی به احقاق حقوق خود بسیار اندک بوده و زنان در جامعه ایران همچنان در حال تلاش برای داشتن پذیرش حضور در عرصه عمومی هستند. همچنین این نگاه همواره وجود داشته که زنان علاقه کمتری به مشارکت‌های سیاسی دارند. شاید مساله این بوده که زنان به دلیل احاطه فرهنگ پدرسالاری بر زندگی آنها، به این نتیجه رسیده باشند که نمی‌توانند بر روند حوادث سیاسی تاثیر بگذارند، چون کار سیاست در سیطره مردان است. با وجود این رفتارهای سیاسی مردانه، زنان همچنان در حال تلاش برای رسیدن به حقوق اولیه خود در عرصه عمومی هستند و حرکت‌های آرامی در حال شکل‌گیری است که در جامعه ایران شکل جدیدتری به خود گرفته و اغلب فعالیت زنان را در کمپین‌های سیاسی، ارائه بیانیه، حضور در توئیتر و… در حمایت از همجنسان خود شاهد هستیم. حضور زنان در کنار مشارکت در عرصه واقعی رنگ و بویی مجازی نیز گرفته است. این حرکت‌های آرام خودجوش، جنبش‌هایی به همراه داشته که اغلب عوامل فعال آن زنان نخبه، استادان، نویسندگان، روزنامه‌نگاران و متصدیان رده بالای دولتی هستند و در کنار آنها نیز زنان دیگری حضور دارند که باعث می‌شود این جنبش‌ها رنگ و بویی توده‌ای به خود بگیرد و همه زنان برای یک مطالبه و خواست مشترک جهت برقراری عدالت جنسیتی تلاش کنند. هدف این جنبش‌ها آگاه کردن زنان و مردان برای داشتن شرایطی برابر و شایسته‌سالاری است. این جنبش‌های مجازی زنان فاقد سخنگو، رهبر و خودجوش است و در مدت‌زمانی کوتاه تاثیرات اجتماعی و سیاسی زیادی را به دنبال دارد. نمونه این حرکت‌های آرام زنان در این اواخر را می‌توان در زمان انتخابات ریاست‌جمهوری، چیدمان کابینه، اعتراض‌های اجتماعی در حمایت از کودکان و … دید. این حرکت‌های مجازی در کنار فعالیت زنان در دنیای واقعی نشان از رشد و شکوفایی فرهنگ سیاسی و اجتماعی زنان در جامعه مدنی ایران است
بامداد جنوب: اهمیت و نقش زنان توانمند و آگاه در پرورش فرزندانی آگاه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مهدیه امیری: در استان بوشهر به توانمندی زنان، استقلال زنان و بهبود شرایط سیاسی، اجتماعی، بهداشتی و… زنان در جهت توسعه جامعه توجه چندانی نمی‌شود و برخی نقش‌های اجتماعی زنان به خانه‌داری، بچه‌داری و همسرداری محدود شده‌اند و این محدودیت را با پذیرش نقش‌های از قبل تعریف شده، پذیرفته‌اند (خانواده‌های سنتی). این در حالی است که یکی از موارد توسعه، حتی با حضور در خانه، پذیرش نقش زنان در مشارکت‌های اجتماعی است که به پذیرفتن نقش‌های اجتماعی می‌انجامد، است. شاید بتوان به این مساله نیز اشاره کرد که زنان در خانه نیز برای پذیرش نقش‌های اجتماعی، آماده نشده‌اند. زنان به دلیل ارتباطاتی که با گروه‌های اجتماعی دیگر از قبیل کودکان، نوجوانان و جوانان و تاثیرگذاری بر مردان دارند، نقش‌های اساسی زیادی را عهده دار هستند ولی با فقدان ضرورت درک این مسائل در بین برخی زنان در جامعه جنوب مواجه می‌شویم در همین زمینه باید به نقش‌های زنان به مثابه انتقال دهنده گفتمان‌های بینانسلی و زنان به مثابه سامان دهنده نهاد خانواده توجه کرد، چراکه آموزش به زنان و دختران به عنوان مادرانی که پل‌های انتقال ارزش‌ها، هنجارها، فرهنگ و آداب و رسوم جامعه جنوب به نسل‌های بعد هستند، نادیده گرفته می‌شود. زنان آگاه، فرزندانی آگاه تربیت می‌کنند و این آگاهی نقش بسزایی در توسعه دارد اما در استان بوشهر، برخی زنان به واسطه ناآگاهی از اهمیت این نقش‌ها (به دلیل نبود آموزش) مواجه هستند. همچنین متاسفانه تاکنون نقش زنان در مراحل مختلف توسعه به طور کامل مورد توجه نبوده و یا اثر فرایند توسعه بر وضعیت زنان مشخص نشده و این امر منجر به ناتوانی برنامه‌های توسعه در این رابطه شده است. با توجه به موارد بالا نقش احزاب در کنار نهادهای دیگر برجسته‌تر می‌شود. احزاب به عنوان نهادهای مدنی در هر جامعه‌ای وظیفه سهیم کردن افراد در ساختار قدرت سیاسی کشور را دارند و از این رو یکی از مولفه‌های توسعه سیاسی به شمار می‌روند برای هر یک از شهروندان فعالیتهای حزبی و مشارکت در کنش‌های سیاسی می‌تواند راهی جهت تاثیرگذاری بر مناسبات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی باشد زنان نیز به عنوان شهروندان در جامعه با کنش‌های سیاسی خود می‌توانند نقش مهمی در تحولات سیاسی و اجتماعی ایفا کنند اما این امر مستلزم دادن آموزش به همه افراد است که در برنامه‌های جمعیت به این مساله تاکید شده و برنامه‌های آموزشی زیادی جهت زنان در نظر گرفته شده است
خودباوری نخستین و مهم‌ترین گام در مسیر موفقیت زنان و پذیرفته شدن از سوی همه اقشار جامعه به ویژه مردان است؛ مردانی که اندیشه مردسالاری آن‌چنان بر ذهن برخی‌شان مستولی شده که با وجود مشاهده توانمندی زنان باز هم حاضر به پذیرش آنها نیستند اما آنچه بدیهی است و در طول تاریخ به اثبات رسیده، آن است که زنان توانمند، آگاه و اجتماعی، فرزندانی آگاه، توانمند و اجتماعی تربیت کرده‌اند