اینترنت با مغز ما چه می­ کند؟؛ معرفی کتاب از زیبا منفردزاده

اینترنت با مغز ما چه می­ کند؟

زیبا منفردزاده

«طی چند سال گذشته همواره حس ناخوشایندی داشته­ام که کسی یا چیزی دارد مغزم را دستکاری می­کند. سابقاً راحت غرق مطالعه­ی کتاب یا مقاله­ای بلند می­شدم. اما اخیراً یکی دو صفحه که می­خوانم، حواسم پرت می­شود. مطالعه­ی عمیق که سابقاً خیلی طبیعی اتفاق می­افتاد، حالا کشمکشی سخت شده. احساس می­کنم دلم برای مغز قدیمی­ام تنگ شده!»

این جملات که احتمالاً بیانگر وضعیت کنونی اکثر ماست، نقل­قول­هایی از نیکلاس کار، نویسنده و متفکر حوزه فناوری، است. او در کتاب «اینترنت با مغز ما چه می­کند؟» با تکیه بر مطالعات و یافته­های علمی و تاریخی، تأثیر شناختی اینترنت بر ذهن را بررسی می­کند.

در گذشته تصور بر این بود که مغز انسان در کودکی نرم و انعطاف­پذیر است و با رسیدن به بزرگسالی، قابلیت انعطاف خود را از دست می­دهد. امروزه عصب­شناسان به این نتیجه رسیده­اند که مغز در تمام عمر انعطاف­پذیری خود را حفظ می­کند و سلول­های عصبی متناسب با تجارب و محیط تغییر می­کنند. مغز همواره در واکنش به تجربیات و رفتارهایمان در حال تغییر است.

هر فناوری فکری شامل نوعی اخلاق فکری است؛ اخلاق فکری پیامی­ست که یک رسانه یا ابزار به ذهن و فرهنگ کاربرانش منتقل می­کند. در ارتباط با تأثیر فناوری بر شکل­گیری تمدن، دو دیدگاه متفاوت وجود دارد: نخست، ابزارگرایان هستند که ابزارها را صرفاً دست­ساخته­هایی خنثی­ تلقی می‌کنند که در خدمت اهداف ما هستند و در مقابل، جبرگرایان بر این باورند که این ابزارها هستند که انسان را کنترل می­کنند.

امروزه ما جای ابزارهای ویژه و متنوعمان را به یک ابزار همه­منظوره داده­ایم؛ اینترنت! تعامل­پذیری، جستجوپذیری و چندرسانه­ای‌بودن از جمله ویژگی­هایی است که ما را مجذوب اینترنت کرده است: «ما دوست داریم حس کنیم به همه چیز متصلیم و از اینکه این اتصال قطع شود، متنفریم».

این رسانه­ی چندمنظوره و جذاب نه فقط روش زندگی و ارتباطات بلکه مغز ما را فوراً و عمیقاً تغییر می­دهد. اینترنت قدرتمندترین فناوریِ تغییردهنده­ی ذهن است که تاکنون مورد استفاده قرار گرفته است.

اما اینترنت چگونه باعث تغییر در فرایندهای ذهنی ما می­شود؟ بر اساس یافته­های عصب­شناسان، الگوهای فعالیت مغز هنگام مطالعه­ی کتاب و جستجو در اینترنت با هم تفاوت دارند؛ در هنگام خواندنِ کتاب، قسمت­هایی از مغز فعال می­شود که با زبان، حافظه و پردازش بصری سروکار دارند. در زمان استفاده از اینترنت، تصمیم­گیری و حل مسئله بیشتر است. ارزیابی لینک­های مختلف و تصمیم­های حرکتی مرتبط، مغز را از تفسیر متن بازمی­دارد و این امر باعث تغییر مسیر انرژی ذهن می­شود و رفته رفته مطالعه­ی عمیق را دشوارتر می­شود. اینترنت به ما امکان دسترسی سریع به حجم وسیعی از اطلاعات را می­دهد. اما در عوض توانایی درک عمیق یک موضوع و ساختن مجموعه­ای غنی و ویژه از ارتباطات در ذهنمان را نابود می­کند.

این کتاب ما را دعوت می­کند که در کنار قابلیت­های فراوان اینترنت، به تأثیرات تضعیف­کننده­ و مضر آن هم توجه کنیم. کتاب حاضر با ترجمه سلیس و شیوای محمود حبیبی از سوی نشر گمان به بازار کتاب عرضه شده است.