نا آشکارگی حقیقت؛ اهمیت رجوع به نظر دیگران | مصطفی ملکیان

نا آشکارگی حقیقت
اهمیت رجوع به نظر دیگران
اهمیت توجه به سنت بشری

مصطفی ملکیان

فیلسوف و اندیشمند معاصر

از آنجا که ایدئولوژیک اندیشی با نظریه (موهوم) آشکارگی حقیقت ملازمت دارد، ایدئولوژیک اندیش هر کس را که با او مخالف باشد، مخالف حقیقت آشکار و حق صریح و عریان می داند و در نتیجه نسبت به او احساسات و عواطف منفی مانند خشم، کینه ،نفرت و انزجار، سوءظن و هراس و خوارداشت، پیدا می کند و مگر می توان نسبت به کسی که با حقیقتِ آشکار مخالفت دارد، جز احساسات و عواطف منفی داشت؟ از این رو ایدئولوژیک اندیش هم درون خود را ویران می کند و هم بیرون دیگران را، هم به خود درد و رنج و آزار و آسیب می رساند و هم به دیگر اندیشان. باید فهم و قبول کرد که حقیقت آشکار نیست؛ سهل است، میل به آن نیز امکان پذیر نیست. فقط به تقرب به آن امید می توان بست؛ و این امید نیز جز با صرف اوقات، نیروها، استعدادها و فرصت های بی شمار از ناحیه انسان هایی پر شمار برآمدنی نخواهد بود.

بنابراین برای تقرب به حقیقت به رجوع به دیگران سخت نیازمندیم. حقیقت طلبی و کنجکاوی علمی را نباید به جایی محدود کرد و یا در جایی متوقف ساخت. به نزد هر کسی که در مظان آن است که به حقیقتی نزدیکتر شده باشد باید شتافت و از او چیزی آموخت؛ و کیست که اصلا و ابدا در مظان این نباشد که بیش از ما به حقیقتی نزدیک شده باشد؟ ما به همه محتاجیم و از هیچ کسی مستغنی نیستیم. تقرب به حقیقت نه تخته بند مکانی خاص است و نه تخته بند زمانی خاص. مکان و زمان نمی شناسد، جغرافیا و تاریخ ندارد. از سویی هم شرقیان ممکن است به حقیقتی نزدیک تر شده باشند و هم غربیان، و هم شرقیان ممکن است از حقیقتی دورتر شده باشند و هم غربیان. از سوی دیگر هم انسان های جدید ممکن است به حقیقتی نزدیک تر شده باشند و هم انسان های قدیم، هم انسان های جدید ممکن است از حقیقتی دورتر شده باشند و هم انسان های قدیم. پس هم به شرقیان نیازمندیم و هم به غربیان، هم به انسان های جدید نیازمندیم و هم به انسان های قدیم.

در نتیجه به سنت نیز توجه عمیق باید داشت. باید به متفکران دوران سنت اعم از فرزانگان، عرفا، بنیان گذاران ادیان و مذاهب، الاهی دانان، فیلسوفان، عالمان و ادیبان و هنرمندان شان رجوع کرد؛ آن هم رجوع از سر نیاز و برای یادگیری و نه صرفا از سر تبختر و برای کشف و استخراج خطاها. هم از فرهنگ های سنتی شرقی چیزها می توان آموخت و هم از فرهنگ های سنتی غربی. قهر کردن با سنت و روی گرداندن از آن در واقع چیزی نیست جز محروم ساختن خود از بخشی از میراث گرانبهای نوع بشر و موجب نوعی از باخودبیگانگی فرهنگی.

در عین حال که در جست و جوی معرفت، فهم و حکمت همه مرزهای جغرافیایی و تاریخی را بلااستثنا باید درنوردید، روحیه نقادانه را نیز در هیچ جا و هیچ گاه نباید از کار برکنار داشت. به واقع آنچه در این جست و جو گری کمال اهمیت و مطلوبیت را دارد، کشف و استخراج اجزا و عناصری است که از بوته آزمایش عقل نقاد سربلند بیرون آمده باشند. با به کار گیری این محک است که هم از غرب زدگی در امان می مانیم و هم از شرق زدگی، هم از غرب ستیزی و هم از شرق ستیزی، هم از سنت پرستی و هم از تجدد پرستی، و هم از سنت هراسی و هم از تجدد هراسی.

لازمه فعال نگه داشتن روحیه نقادی، باور به این است که حفظ فرهنگ خودی در تمامیت خود و به صورتی دست نخورده مطلوب نیست. فرهنگ خود ما نیز مانند هر فرهنگ دیگر باید محک عقلانیت نقادانه بخورد تا عیارش معلوم شود و اجزا و عناصر خرد ستیزش طرد و نفی شوند.

حفظ فرهنگ خودی در تمامیت خود، افزون بر اینکه مطلوب نیست، ممکن نیز نیست. فرهنگ متجددانه، زاده در غرب چنانکه در فقره های اول و دوم گفته شد، مواضع قدرت و نقاط قوتی دارد که مبارزه با آن را از حیطه امکان و حوزه مطلوبیت خارج می کنند. لازمه این سخن، که مقابله با تجدد نه ممکن است و نه مطلوب، این است که حفظ فرهنگ های غیر متجددانه در کلیت شان نه ممکن است و نه مطلوب.

منبع: مقاله « آنچه از داریوش شایگان روشنفکر می توان آموخت » ،مجله نگاه نو ،فروردین ۹۶

فصلنــــامـــه ارغنــــون هامـــون (فروش اینترنتی)

ماهنـــــامـــــه نــامـــه هـامـــــون (فروش اینترنتی)

دوهـفتـــــــه نــامـه آوای هـــــامــــون (فروش اینترنتی)

انتـــــشــــــــارات هــــامـــــــون نـــــو (فروش اینترنتی)

نشستن در لژ مخصوص غول‌های ادبی؛ درباب منوچهر آتشی

درباره استاد غلامعباس توسلی؛ حافظه زنده جامعه شناسی

توسلی در سه بزنگاه تاریخی؛ یادداشتی از حمیدرضا جلائی‌پور

آکادمیسین مردم‌مدار؛ یادداشتی از حسین سراج زاده

نا آشکارگی حقیقت؛ اهمیت رجوع به نظر دیگران | مصطفی ملکیان

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

اخبار مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ