گفت‌وگو با دكتر محمدمهدي اردبيلي، نويسنده، مترجم و مدرس فلسفه غرب

باید بتوانیم فهم و برداشت خودمان را از هگل بنویسیم (م.مهدی اردبیلی)

گفت‌وگو با دکتر محمدمهدی اردبیلی، نویسنده، مترجم و مدرس فلسفه غرب
باید بتوانیم فهم و برداشت خودمان را از هگل بنویسیم
شیوه دیالکتیکی هگل قابلیت‌های بسیاری برای مواجهه ما با وضعیت و مسائل ایرانیان دارد

منوچهر دین پرست / هگل از جمله فیلسوفانی است که در ایران سرنوشت تامل‌برانگیزی داشته است. از سال ١٣٢٠ که محمدعلی فروغی کتاب سیر حکمت در اروپا را منتشر و هگل را به ایرانیان معرفی می‌کند چندین دهه می‌گذرد. طی این سال‌ها هگل گاه در قامت یک مارکسیست برای چپ‌ها مطرح بوده و گاه در قامت شاعر و عارف. در این میان نیز عده‌یی سعی کرده‌اند از نحوه تفلسف هگل برای رفع برخی نابسامانی‌های تاریخی و فرهنگی کشورمان بهره ببرند. البته باید اذعان داشت که در این مدت کوشش‌ها در جهت فهم هگل، فهم نسبتِ اندیشه‌های وی با فرهنگ مدرن، و استفاده از میراث هگلیان در فهم بهتر جامعه و فرهنگ ایرانی بوده است. امروز هگل در کنار متفکرانی چون ‌دکارت، کانت، هایدگر، نیچه و ویتگنشتاین و حتی فیلسوفان معاصر غربی از متفکران شناخته شده نزد ایرانیان است. این شناخت واجد مراتب مختلفی است، اما در هر صورت هگل در خزانه دانایی اهل فکر، نقشی غیرقابل حذف دارد. طی این سال‌ها کتاب‌های مختلفی از هگل یا درباره هگل منتشر شده است. به تازگی کتابی با عنوان «هگل و پدیدارشناسی روح» اثر رابرت استرن توسط نشر ققنوس منتشر شده که بهانه‌یی شد با یکی از مترجمان این اثر گفت‌وگویی درباره سیر هگل پژوهی در ایران – هر چند مختصر – و نگاهی به این اثر داشته باشیم. دکتر محمد مهدی اردبیلی، نویسنده، مترجم و مدرس فلسفه غرب است. از وی تاکنون آثاری مانند «آگاهی و خودآگاهی در پدیدارشناسی روح هگل»، «واسازی هگل»، «خودآگاهی هگلی و پساساختارگرایان فرانسوی»، «دفترهای سیاست مدرن ١ (منتخبی از نوشته‌های سیاسی هگل) » و «نقادی نقدِ عقل محض» منتشر شده است.

منوچهر دین پرست / هگل از جمله فیلسوفانی است که در ایران سرنوشت تامل برانگیزی داشته است. از سال ۱۳۲۰ که محمدعلی فروغی کتاب سیر حکمت در اروپا را منتشر و هگل را به ایرانیان معرفی می کند چندین دهه می گذرد. طی این سال ها هگل گاه در قامت یک مارکسیست برای چپ ها مطرح بوده و گاه در قامت شاعر و عارف. در این میان نیز عده یی سعی کرده اند از نحوه تفلسف هگل برای رفع برخی نابسامانی های تاریخی و فرهنگی کشورمان بهره ببرند. البته باید اذعان داشت که در این مدت کوشش ها در جهت فهم هگل، فهم نسبتِ اندیشه های وی با فرهنگ مدرن، و استفاده از میراث هگلیان در فهم بهتر جامعه و فرهنگ ایرانی بوده است. امروز هگل در کنار متفکرانی چون دکارت، کانت، هایدگر، نیچه و ویتگنشتاین و حتی فیلسوفان معاصر غربی از متفکران شناخته شده نزد ایرانیان است. این شناخت واجد مراتب مختلفی است، اما در هر صورت هگل در خزانه دانایی اهل فکر، نقشی غیرقابل حذف دارد. طی این سال ها کتاب های مختلفی از هگل یا درباره هگل منتشر شده است. به تازگی کتابی با عنوان <<هگل و پدیدارشناسی روح>> اثر رابرت استرن توسط نشر ققنوس منتشر شده که بهانه یی شد با یکی از مترجمان این اثر گفت وگویی درباره سیر هگل پژوهی در ایران – هر چند مختصر – و نگاهی به این اثر داشته باشیم. دکتر محمد مهدی اردبیلی، نویسنده، مترجم و مدرس فلسفه غرب است. از وی تاکنون آثاری مانند <<آگاهی و خودآگاهی در پدیدارشناسی روح هگل>>، <<واسازی هگل>>، <<خودآگاهی هگلی و پساساختارگرایان فرانسوی>>، <<دفترهای سیاست مدرن ۱ (منتخبی از نوشته های سیاسی هگل) >> و <<نقادی نقدِ عقل محض>> منتشر شده است.

نحوه رویارویی فرهنگ های غیراروپایی با متفکران غرب، موضوعی قابل تامل و آموزنده است. اگر فیلسوفان بزرگ غربی را راویان اصول فرهنگ مدرن و معاصر بدانیم، این پرسش بسیار مهم است که اهل فکر در فرهنگ های دیگر چه نسبتی با آنها برقرار کرده اند. آیا نسبت به آنها بی اعتنا بوده و از آنها اثری نپذیرفته، یا نسبت به آنها موضع دفعی گرفته اند، یا اندیشه های آنها را در خود جذب و هضم کرده اند. مثلا می توان با بررسی نحوه مواجهه ایرانیان با متفکرانی چون دکارت، هیوم، کانت، هگل، نیچه، هایدگر، پوپر و ویتگنشتاین به بسیاری از خصوصیات پنهان فرهنگ ایرانی پی برد. بد نیست در ابتدای بحث این پرسش را از شما داشته باشم که نحوه مواجهه ما با هگل، این فیلسوف نامدار آلمانی چگونه بود؟

یادم هست که نقل قولی از فیشته خوانده ام که روزی به شاگردانش گفت که <<به دیوار بیندیشید. بعد به خودتان بیندیشید که دارید به دیوار می اندیشید. بعد به کسی بیندیشید که دارد به کسی می اندیشد که به دیوار می اندیشد و… >>. البته فیشته از این مثال برای توضیح مفهوم <<منِ مطلق>> استفاده می کرد، اما من می خواهم آن را در مورد بحث خودمان به کار ببرم. به نظرم این خود یک رویکرد هگلی است که ما در عین آنکه به هگل می اندیشیم، به خودمان نیز بیندیشیم که داریم به هگل می اندیشیم. حتی می توان از این هم فراتر رفت و گفت تا وقتی که ما به خودمان و نوع مواجهه مان با هگل نیندیشیم، حقیقتا نمی توانیم به خود هگل بیندیشیم. بحث چگونگی مواجهه ما با هگل ابعاد گسترده یی دارد که در اینجا، در مقام یک مصاحبه، نمی توان به کفایت به آن پرداخت. اما به هر حال، من هم به نوبه خودم مدتی است به این مساله فکر می کنم و دقیقا همین مساله را در ماهنامه <<اطلاعات حکمت و معرفت>> در قالب سلسله ویژه نامه هایی با عنوان <<نسبت ما و هگل>> در سه شماره مورد بررسی قرار داده ام که دو شماره اش امسال منتشر شد و در اینترنت قابل دسترسی است و شماره سوم و آخر آن هم احتمالا بهار سال آینده منتشر خواهد شد. در آنجا تمام یادداشت ها، مقالات و مصاحبه ها مشخصا و دقیقا به همین مساله مواجهه ما و هگل اختصاص دارد. اگر بخواهم پاسخم به سوال شما را با طرح یک ایده کلی به پایان ببرم، به نظرم این نسبت میان ما و هگل واجد سه عنصر اساسی است که اندیشیدن درباره مساله را تنها می توان با واکاوی آنها آغاز کرد.
اول آنکه وقتی می گوییم <<مواجهه ما>>، یا <<نسبت ما>>، یا <<فرهنگ ما>> و غیره، منظورمان از این <<ما>> چیست؟ به نظرم در این خصوص ما دچار همان توهمی هستیم که هایدگر در ابتدای <<هستی و زمان>>، به فهم ما از مفهوم <<هستی>> نسبت می داد. ما واقعا فکر می کنیم که این <<ما>> را به وضوح می شناسیم، اما وقتی با پرسش <<کدام ما؟>> مواجه می شویم، دچار ابهام می شویم. آیا منظورمان <<مای ایرانی>> است؟ یا <<مای فارسی زبان>>؟ یا <<مای مسلمان>>؟ یا <<مای شرقی>>؟ یا منظورمان یک طبقه روشنفکر تحصیل کرده فلسفه خوانده است؟ حالا روی هرکدام از این <<ما>>ها هم که تمرکز کنیم، باز مساله حتی مبهم تر هم می شود. نهایتا خود را با یک <<ما>>ی مبهم، تکه پاره، گسسته و وهم آلود مواجه می بینیم که به میانجی وصله پینه های تاریخی، سیاسی، فرهنگی، قومی و مذهبی می کوشیم تا به آن وحدت ببخشیم و بارها هم در این خصوص شکست خورده ایم.
عنصر دوم خود <<هگل>> است. منظور ما کدام هگل است؟ برخی اساتید وقتی نام هگل را می برند، انگار با یک ذات منسجم واقعی روبه رو هستند که خب حالا در توبینگن درس خوانده و در ینا نخستین آثار فلسفی جدی اش را نوشته و نهایتا در برلین به اوج شهرت رسید. انگار با یک شخصیت تاریخی واحد طرف هستند. این اسطوره دقیقا بعد از مرگ هگل در همان آلمان هم زیر سوال رفت. ما وقتی می پرسیم <<کدام هگل؟>>، باید بدانیم که با هگل تکه پاره یی طرف هستیم که یک تکه اش به کتاب آشفته و منسوخ استیس درباره هگل برمی گردد که متاسفانه هنوز یکی از پرخواننده ترین آثار در مورد هگل است و حتی اساتید دانشگاه هم همچنان به آن ارجاع می دهند؛ یک تکه اش ترجمه فاجعه بار زیبا جبلی از پدیدارشناسی روح است که با نوعی هگلِ مهمل گو و بی معنی مواجهیم؛ یک تکه اش آن اثر ژرژ پولیتزر درباره هگل است که اصلا ربطی به هگل ندارد و نهایت تلاش حزب توده برای معرفی هگل در ایران بود. پس مساله این است که ما وقتی می گوییم هگل، باید بدانیم از کدام هگل سخن می گوییم؟

عنصر سوم هم خود مفهوم <<مواجهه>> است. منظور ما از مواجهه چیست؟ آیا مواجهه یعنی شنیدن نام هگل که احتمالا به ۱۵۰ سال پیش یعنی اندکی بعد از مرگ هگل بازمی گردد که در گزارشی که هنوز برای من قابل باور نیست، کنت دو گوبینو می نویسد که برخی شاهزادگان قاجاری در مهمانی شبانه یی از او درباره فلسفه اسپینوزا وهگل پرسیده اند؟ یا حضور نام هگل در تمام جزوات سازمانی چریک های چپ در سال های دهه ۴۰ و ۵۰ به عنوان مقدمه یی برای مارکس؟ یا منظورمان از مواجهه، <<ترجمه>> آثار هگل به فارسی است که از زمان مرحوم عنایت تاکنون پیشرفت چندانی نداشته است؟ یا منظورمان از مواجهه، <<فهم>> هگل است؟

پس ما در خود مساله اصلی مان، یعنی مواجهه مان با هگل، در حقیقت می کوشیم تا به بررسی دو امر مبهم و تکه پاره، یعنی <<ما>> و <<هگل>> بپردازیم. به نظر من پیش از هر پاسخ و هر اظهارنظری، باید تکلیف مان را با خود پرسش مان روشن کنیم، تازه در آن زمان است که خود سروکله زدن ما با این مسائل، ما را به سمت فکر کردن به مواجهه مان با هگل سوق می دهد. البته نهایتا رویکرد من هم در این خصوص ذات انگارانه نیست و مثلا معتقد نیستم که حتما ما باید همه مفاهیم مان را روشن کنیم و بعد آنها را به کار گیریم. اتفاقا به نظرم می توان با تحلیل و واکاوی خود این مفاهیم، آنها را نه منفک از یکدیگر، بلکه با اتکای به یکدیگر بازخوانی و تحلیل کرد و البته این شیوه دیالکتیکی را هم خود هگل به ما آموخته است.

با توضیح مختصری که اشاره کردید خالی از لطف نیست به این نکته اشاره کنم که وضع هگل پژوهی در ایران را باید در ذیل وضع فلسفه و تفکر در ایران معاصر فهمید. فلسفه مدرن اروپایی نیز مانند سایر پدیده های مدرن هرگز با تفکر پیشین، و برنامه گروهی از متفکران و بر اساس تحلیل عمیق شرایط فرهنگ ایرانی و عالم مدرن وارد ایران نشده است. علایق شخصی و برداشت های تک افراد یا جریان های خاص اجتماعی و سیاسی، اراده قدرت های حاکم و گاهی هم انگیزه های محققانی که قصد دفاع از عناصر فرهنگی را داشته اند، عوامل موثر در جریان آموزش و پژوهش های فلسفی بوده است. سیر هگل پژوهی در ایران، نمونه یی از این سیر است. به تازگی شما به همیاری سیدمحمد جواد سیدی کتاب <<هگل و پدیدارشناسی روح>> اثر رابرت استرن را ترجمه کردید. به عبارتی هم می توان شما را در زمره همان افرادی دانست که به سبب علاقه شخصی این اثر را ترجمه کردید. رابرت استرن واجد چه ویژگی ای بود که به این کتاب در میان کتاب های بسیاری که درباره شرح هایی که به هگل نوشته اند پرداختید؟
پیش از پرداختن به اثر استرن، لازم می دانم حرف شما را تصدیق کنم که در فضای فعلی ما قضیه بیشتر شخصی و فردی است. مثلا آقای داریوش آشوری شخصا اقدام به ترجمه آثار نیچه می کنند و تصور کنید که اگر ایشان این کار را نمی کردند، این تشتت و تنوع عجیب و غریب در ترجمه آثار نیچه به کجا می رسید؟ یا مرحوم لطفی که به واسطه تعلق خاطرشان به یونان، شخصا تمام آثار افلاطون و ارسطو را ترجمه کردند. اگر ایشان نبود، به نظرم هر رساله افلاطون و ارسطو در دست مترجمان مختلف پراکنده می شد و احیانا غیر از ترجمه مرحوم دکتر شرف از متافیزک ارسطو، چیز دندان گیری نصیب علاقه مندان نمی شد. اما این امر خود نشانه وضعیت نامطلوب ترجمه آثار فلسفی در ایران است. ما باید منتظر حوادث بمانیم تا مثلا یکی مانند دکتر جهانگیری پیدا شود که اخلاق اسپینوزا را ترجمه کند، وگرنه معلوم نیست سرنوشت این کتاب ها چه شود؟ اما این رویه دایما ما را به بن بست می کشاند. بعد از این همه سال بحث و گفت وگو درباره کانت و هگل، هنوز یک ترجمه مطلوب و قابل استفاده در زبان فارسی زنده، از پدیدارشناسی روح هگل و نقد عقل محض کانت منتشر نشده است. مشکل اصلی این است که ترجمه های ما فردی و با انگیزه های شخصی انجام می شود. نهایتا من از ترجمه جمعی دفاع می کنم، به ویژه اینکه دست کم در ترجمه آثار کلاسیک و اصلی فلسفه، باید این ترجمه تحت حمایت و مدیریت یک نهاد انجام گیرد که خب طبیعتا باید مانند کشورهای دیگر نهادی آکادمیک باشد. اما فعلا آکادمی های ما چنان سرگرم امور بی ارزش، امتیاز جمع کردن، رزومه پر کردن و صرف بودجه ها بر سر مسائل کاذب هستند که فرصتی برای این کارها ندارند. البته در مورد ترجمه های خود من هم این انتقاد وارد است که به دلیل انگیزه ها و دغدغه شخصی ام به هگل چسبیده ام و بخش اعظم ترجمه ها و تالیفاتم به وی اختصاص دارد، اما به نظرم نهایتا اینکه یک مفسر یا مترجم به دلیل علایق شخصی اش روی یک متفکر متمرکز شود، عملا بهتر از آن است که <<از هر دری سخنی>> بگوید و به هر متفکری <<نوکی بزند.>>
در مورد کتاب استرن هم به جرات می توانم بگویم که اهمیت و ارزش این کتاب مرا به ترجمه اش کشاند. این کتاب به قول فردریک بیزر <<سرراست ترین شرح پدیدارشناسی روح در زبان انگلیسی است>> و نویسنده با دقت و جدیت تمام تلاش کرده تا شرحی شسته رفته، منسجم و پیوسته از مراحل مختلف پدیدارشناسی روح هگل عرضه کند که تمام مراحل و فصول کتاب را دربرگیرد. البته انتقاداتی هم به کار استرن وارد است که من در مقدمه ام آنها را حتی الامکان توضیح داده ام و تفاوت موضع خودم را با استرن روشن کرده ام. اما از آنجا که سال هاست روی پدیدارشناسی روح کار می کنم و یکی از منابع جدی در این حوزه همین کتاب بوده، از سال ها پیش قصد ترجمه و انتشارش را داشتم تا بالاخره این مهم با همراهی و کمک دوست و همکارم جناب آقای سیدی محقق شد.

بد نیست قدری به بحث پدیدارشناسی روح نزد هگل بپردازیم. پدیدارشناسی روح هگل از جمله موضوعات مهمی است که تاثیری جدی در فلسفه پس از هگل داشته است. اما در کتاب رابرت استرن ما مواجهه همدلانه و نقادانه یی از پدیدارشناسی روح هگل می بینیم. آیا شما هم این نظر را قبول دارید و معتقدید رابرت استرن توانسته شرحی از پدیدارشناسی ارایه دهد که نقادانه نیز باشد؟

شرح رابرت استرن از کتاب پدیدارشناسی بیشتر شرحی آکادمیک به شمار می رود و وی در این کتاب کوشیده است تا با نگاه به منابع تفسیری و اصلی متعدد، در حدود ۲۵۰ منبع، آنها را به صورت منسجم و در یک پیوستار مفهومی عرضه کند. اما البته همان گونه که در مقدمه ام توضیح داده ام، در برخی موارد استرن به دلیل موضع و رویکردش، برخی شرح ها را نادیده گرفته یا کمتر به آنها پرداخته است که شاید در این زمینه با وی اختلاف نظراتی هم داشته باشم. اما روی هم رفته می توان آن را یک شرح درخشانِ آکادمیک دانست. در مورد همدلانه و نقادانه بودن شرح استرن هم می توان در جای جای کتاب همدلی استرن را با هگل مشاهده کرد و هرچند گهگاه انتقاداتی نسبت به هگل مطرح می کند، اما به نظرم نمی توان، در معنای حقیقی کلمه، این شرح را شرحی نقادانه دانست، بلکه تلاش استرن بیشتر شرح و توضیح معنای خود اندیشه هگل بوده است، نه نقد هگل.

آیا به نظر شما، اساسا انتشار شرح هایی از فلسفه هگل به روایت استادان ایرانی می تواند در این مسیر کمک رسان باشد؟ اصلا نویسندگان ایرانی حق دارند و می توانند به خودشان اجازه دهند در مورد هگل شرح بنویسند؟

بله، من قویا از نگارش شرح و تفسیر درباره فلسفه هگل به زبان فارسی استقبال می کنم. ما باید بتوانیم فهم و برداشت خودمان از هگل را بنویسیم. اما در این خصوص چهار قید وجود دارد که نباید از آنها غفلت کنیم: اولا، لزومی ندارد که ما به سراغ شرح کل فلسفه هگل برویم. در این خصوص منابع درخشان در زبان های انگلیسی، آلمانی و فرانسوی آنقدر زیاد است که اولویت اصلی ما باید ترجمه آنها باشد. انتقاد من به آثار اساتیدم درباره هگل همین است. هرچند سه کتاب دکتر مجتهدی، دکتر مصلح و دکتر ذاکرزاده، واجد ارزش هایی هستند و طرحی کلی و اجمالی از هگل برای دانشجویان و علاقه مندان مبتدی ترسیم می کنند، اما واقعا در مقابل آثار بزرگ تفسیری معرفی هگل، که تعداشان هم کم نیست، واقعا چه توجیهی وجود دارد که ما بیاییم کل فلسفه هگل از بیوگرافی تا شرح همه آثار او را در یک کتاب جامع به نام <<فلسفه هگل>> یا <<افکار هگل>> یا <<هگل>> جمع کنیم؟ آیا بهتر نیست که به ترجمه تفاسیر دسته اول و جامع تر و دقیق تر در همین حوزه ها اقدام کنیم؟ این مشکل نه تنها در کتاب ها، بلکه حتی در خود پایان نامه های دانشجویی در مقاطع ارشد و دکترا هم به چشم می خورد. هنوز شما عناوینی کلی نظیر <<مفهوم اخلاق نزد فلان فیلسوف>> یا <<معرفت شناسی بهمان متفکر>>، یا مثلا <<بررسی عقل در قرون وسطی>> و امثالهم را در گروه های فلسفه مشاهده می کنید. پس به نظر من باید تالیف کرد، اما نباید سراغ کلیات رفت، بلکه باید یک دقیقه خاص و مشخص را انتخاب کرد، در مورد آن اندیشید. تنها در این صورت ممکن است حرفی تازه زد و البته ندرتا، ایده یی هم تولید کرد.
ثانیا، نباید دچار <<توهم تولید>> شد. برخی اساتید وقتی یک ایده به ذهن شان می رسد جوری آن را مطرح می کنند، انگار نه انگار که مثلا در طول دو قرن اخیر این ایده در بیش از ۲۰ کتاب مطرح شده است. به نظرم باید همواره حواس مان باشد که اگر ایده یی به ذهنمان می رسد، اگر خلقی هم صورت می گیرد، این تولید در واقع محصول <<دیگری>> است.
ثالثا، باید تلاش کنیم که در تالیفات مان از منابع تفسیری دست اول استفاده کنیم. الان شما یک مقاله را مثلا در مورد مارکس می خوانید که حتی به یک نوشته از خود مارکس یا یک شرح دست اول ارجاع نداده است و مثلا به یک مقاله بی ربط تر و ناشیانه تر از خودش رجوع کرده و مثلا از زبان او خواسته مارکس یا هر کس دیگر را معرفی کند. مولف باید نسبت به منابع اصلی موضوع مورد بحثش اشراف داشته باشد، و نمی توان با مطالعه یک کتاب یا دو مقاله، دچار توهم شد و دست به تالیف زد.
رابعا، مولف باید موضع خود را اول برای خودش و سپس برای دیگران روشن کند. این شعار رایجِ <<مفسر بی طرف>> از اساس توهم است. بدیهی است که مولف با تکیه به سنت فکری خاصی و با انگیزه های مشخص دست به تالیف می زند. مولفی که موضعی نداشته باشد و بادی به هر جهت باشد و به همه جا سرک بکشد و در نهایت فقط نقل قول ها را بی هیچ منطقی کنار هم بچیند، در واقع تالیف نکرده است. مولف باید در اثر مداخله کند، برخی رویکردها را نقد کند و جهت گیری مشخص داشته باشد. مولف و حتی مترجم، باید بداند چه می خواهد و مساله یا پروبلماتیک خود را بشناسد.
در این صورت است که می توان از نگارش شرح درباره متفکران غربی دفاع کرد. من در پایان می خواهم حتی از این هم فراتر بروم و خوشبینی خودم را نسبت به این نکته اعلام کنم که در این صورت است که شاید ما بتوانیم نه تنها با استفاده از تفاسیر دسته اول فیلسوفان غربی، آثاری تالیفی در مورد آنها بنگاریم، بلکه حتی شاید بتوانیم با تکیه بر عوامل منحصر به فرد تاریخی-فرهنگی خود شرحی جدید از آنها را حتی به خود جهان غرب نیز عرضه کنیم. برای مثال آیا نمی توان با تکیه بر سنت فلسفی وحدت تشکیکی وجود صدرایی و نظریه حرکت جوهری یا با تکیه بر عرفان ابن عربی، به فهمی تازه از هگل دست یافت و آن را به خود جهان غرب تاباند؟ البته این کار هم باید با وقوف به تفاوت های بنیادین سنت ما و مدرنیته، یعنی تفاوت بنیادین ملاصدرا و هگل، و همچنین نقد ریشه یی و مستمر سنت خودمان و اجتناب از وصله پینه های مرسوم صورت گیرد. هرچند متاسفانه در این خصوص، دست کم تا این لحظه، من نمونه های چندان رضایتبخشی در این همه آثار تالیفی و پایان نامه ها و رساله های تطبیقی میان فلسفه صدرا و هگل ندیده ام.

به عنوان پرسش پایانی می خواستم از شما بپرسم که طی سال های اخیر به خصوص در ۱۰ سال اخیر افراد مختلفی سعی کردند با توسل به هگل به برخی مشکلات تاریخی و فرهنگی پاسخ گویند. نظر شما درباره همین رویکرد استفاده از هگل برای مشکلات خودمان چیست؟

اگر به بخش پرسش شما بازگردم، یعنی <<بحث مواجهه ما با مسائل و مشکلات خودمان با استمداد از هگل>>، باید بگویم که این شیوه از مواجهه با هگل نسبت به بحث قبلی، بسیار مهم تر است. من شخصا باور دارم که شیوه دیالکتیکی هگل قابلیت های بسیاری برای مواجهه ما با وضعیت و مسائل خودمان دارد. از یک سو، وضعیت هگل از حیث تاریخی- فرهنگی شباهت هایی با وضعیت ما دارد. تقابل ها و جدال هایی در زمان هگل وجود داشت که بدون آنکه بخواهیم دچار توهم اینهمانی شویم، می توانیم مشابهتی میان آنها و مسائل زمانه خودمان بیابیم. از قبیل تقابل سنت و مدرنیته، دین و روشنگری، لیبرالیسم و استبداد، جزم اندیشی و دین ستیزی، دولت گرایی و فردگرایی و… شیوه دیالکتیکی هگل مواجهه جالب توجهی با این تقابل ها داشت که ما همچنان می توانیم از آن بهره بگیریم. اما از سوی دیگر، ما می توانیم از این هم فراتر برویم و کاری را کنیم که هگل با سنت و تاریخ خودش کرد. یعنی هگل توانست به کمک فلسفه <<وحدت وجود ایده آلیستی>> خاص خودش، کل تاریخ غرب را اعم از اقتصاد، سیاست، فرهنگ، هنر، دین، فلسفه، ادبیات و حتی فیزیک را در یک کل نظام مند جای دهد و همه را در عین آنکه نقد و نفی کند در سطح دیالکتیکی بالاتری حفظ و رستگار سازد. به نظر من، ما می توانیم همین کار را با تاریخ خودمان، با سنت خودمان، با تمام داشته های فرهنگی خودمان انجام دهیم. اگر من بخواهم رسالتی را برای جریان های هگل پژوه ایرانی ترسیم کنم، بیش و پیش از هر چیز همین مواجهه نقادانه و دیالکتیکی با سنت مان، تاریخ مان، آرمان های مان، شکست های مان و در یک کلام <<مواجهه با خودمان>> است و البته جالب است که با توجه به این تمثیل هگلی که <<آغاز در پایان قرار دارد>>، بحث ما نیز در پایانش به همان پرسش آغازین شما درباره <<مواجهه ما با هگل>> بازگشت. پرسشی که باید بارها و بارها از آن آغاز کنیم و به آن بازگردیم.

برش ۱

من شخصا باور دارم که شیوه دیالکتیکی هگل قابلیت های بسیاری برای مواجهه ما با وضعیت و مسائل خودمان دارد. از یک سو، وضعیت هگل از حیث تاریخی- فرهنگی شباهت هایی با وضعیتِ ما دارد. تقابل ها و جدال هایی در زمان هگل وجود داشت که بدون آنکه بخواهیم دچار توهم اینهمانی شویم، می توانیم مشابهتی میان آنها و مسائل زمانه خودمان بیابیم .

برش ۲

شرح رابرت استرن از کتاب پدیدارشناسی بیشتر شرحی آکادمیک به شمار می رود و وی در این کتاب کوشیده است تا با نگاه به منابع تفسیری و اصلی متعدد، حدود ۲۵۰ منبع، آنها را به صورت منسجم و در یک پیوستار مفهومی عرضه کند. اما در برخی موارد استرن به دلیل موضع و رویکردش، برخی شرح ها را نادیده گرفته یا کمتر به آنها پرداخته است که شاید در این زمینه با وی اختلاف نظراتی هم داشته باشم. اما روی هم رفته می توان آن را یک شرح درخشانِ آکادمیک دانست .

جمله های کلیدی

نسبت میان ما و هگل واجد سه عنصر اساسی است که اندیشیدن درباره مساله را تنها می توان با واکاوی آنها آغاز کرد.
بعد از این همه سال بحث درباره کانت و هگل، هنوز یک ترجمه مطلوب و قابل استفاده در زبان فارسی زنده، از پدیدارشناسی روح هگل و نقد عقل محض کانت منتشر نشده است.
لزومی ندارد که ما به سراغ شرح کل فلسفه هگل برویم. در این خصوص منابع درخشان در زبان های انگلیسی، آلمانی و فرانسوی آنقدر زیاد است که اولویت اصلی ما باید ترجمه آنها باشد.
نباید دچار <<توهم تولید>> شد. برخی اساتید وقتی یک ایده به ذهن شان می رسد جوری آن را مطرح می کنند، انگار نه انگار که مثلا در طول دو قرن اخیر این ایده در بیش از ۲۰ کتاب مطرح شده است.
هگل توانست به کمک فلسفه <<وحدت وجود ایده آلیستی>> خاص خودش، کل تاریخ غرب را در یک کل نظام مند جای دهد و همه را در عین آنکه نقد و نفی کند در سطح دیالکتیکی بالاتری حفظ و رستگار سازد.
روزنامه اعتماد

کد خبر: ۵۸۷۲

تاریخ خبر: ۱۳۹۳ یکشنبه ۲۸ دی

سالنــــامـــه ارغنـــــــون هامـــون (فروش اینترنتی)

فصــــلنــامـــــه نــــامـــــه هـــامـــــون (فروش اینترنتی)

دوهـفتـــــــه نــامـه آوای هـــــامــــون (فروش اینترنتی)

انتـــــشــــــــارات هــــامـــــــون نـــــو (فروش اینترنتی)

نشستن در لژ مخصوص غول‌های ادبی؛ درباب منوچهر آتشی

درباره استاد غلامعباس توسلی؛ حافظه زنده جامعه شناسی

توسلی در سه بزنگاه تاریخی؛ یادداشتی از حمیدرضا جلائی‌پور

آکادمیسین مردم‌مدار؛ یادداشتی از حسین سراج زاده

گفت‌وگو با دكتر محمدمهدي اردبيلي، نويسنده، مترجم و مدرس فلسفه غرب

باید بتوانیم فهم و برداشت خودمان را از هگل بنویسیم (م.مهدی اردبیلی)

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

اخبار مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ