به نظر خیلی ها یک مصیبت است. خیلی ها اما بروز چنین پدیده ای را در جامعه ای چون ایران گریزناپذیر می دانند. مدرک گرایی پدیده ای است که براساس آن نوعی رابطه متقابل میان مدرک تحصیلی و منزلت و پرستیژ اجتماعی، حقوق اقتصادی و اجتماعی و وضع و شغل به وجود می آید. این درحالی است که با وجود آمارهای بالای کسب مدارک تحصیلی در ایران (به ویژه در دو دهه گذشته) به نظر می رسد، نسبتی بین تولید مدرک و تولید ثروت وجود ندارد. از سوی دیگر، با وجود تمام پیشرفت های ادعایی در حوزه دانش یا بهتر بگوییم مدرک، بودجه کشور بیش از پیش به درآمدهای حاصل از صادرات نفت و منابع معدنی وابسته شده و جامعه ایران هرچه بیشتر از جامعه تولیدی به جامعه مصرف گرای وارداتی تبدیل شده است. به منظور بررسی علل مدرک گرایی در جامعه ایران و فراهم کردن فضاهایی مقایسه ای، با دکتر حمیدرضا جلائی پور، استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران و چهره شناخته شده اصلاح طلبان گفت وگویی انجام داده ایم که شرح آن در ادامه مطلب آمده است:
به نظر شما استفاده از عبارتی تحت عنوان <<مدرک گرایی>> در ایران تا چه حد به عنوان یک موضوع مورد بحث، جدی گرفته شده است؟
و پاسخ شما به هریک از سوالات مطرح شده در بالا چیست؟
اگر بخواهید در آن کارخانه کار کنید باید تجربه و خلاقیت و برای تولید، خاصیت داشته باشید. اگر دکترا داشته باشید اما توانایی ایفای نقش در فرآیند تولید را نداشته باشید اصلا نمی گذارند وارد آن مجموعه شوید. برعکس اگر کسی در این فرآیند نقش داشته باشد، بهترین امکانات را در اختیارش قرار می دهند و از راه های مختلف او را پشتیبانی می کنند و او واقعا پولدار هم می شود. در کشور ما وضع مناسب نیست. به همین خاطر افراد سعی می کنند هی مدرک بگیرند. من کسی را می شناسم که ۲۵ سال است در حکومت مسئولیت دارد، آن وقت معلوم نیست کی وقت کرده برود فوق لیسانس و دکترا بگیرد. حالا، هم دکترا گرفته هم عضو هیأت علمی دانشگاه است، هم دانشیار شده. کِی توانسته همه این کارها را با هم انجام دهد؟ در کشور ما افراد می خواهند پز بدهند که هم مدیرکل هستند، هم عضو هیأت علمی، هم قاضی و… این معجزات بیشتر در ایران اتفاق می افتد!
خاطرم هست وقتی در انگلستان درس می خواندم، دانشکده ما ۷۰ استاد داشت و کار اداری این ۷۰ استاد و تمام دانشجویان را یک کارمند انجام می داد. اما امروز در دانشگاه با وجود این که پرسنل را جمع وجور کرده اند، درست به اندازه اساتید، کارمند اداری وجود دارد. لذا در جامعه ای که اقتصاد تولیدی ندارد، چیزهایی ازجمله مدرک گرایی و پایان نامه فروشی و پر کردن ادارات اتفاق می افتد. وقوع این اتفاقات در دولت قبلی اوج سرسام آوری گرفت.
