بافت قدیم بوشهر و مطالعات فرهنگی متن سخنرانی اسماعیل حسام مقدم در باب “ضرورت استفاده از رویکرد مطالعات فرهنگی درباب بافت قدیم بوشهر” سه شنبه ۴ آذرماه ۹۴ در عمارت کازرونی- بوشهر تدوین و تنظیم: انجمن هامون ایران
مطالعات فرهنگی یک دانش بینارشته ای، میان رشته ای و چند رشته ای است. دانشی هست که انواع حوزه های مختلف به خصوص در علوم انسانی را درگیر خود می کند و به نوعی زاده ی دنیای مدرن هست. دنیایی که در سال ۱۹۶۰ به بلوغ گفتمانی می رسد و بسیاری از موارد اگر بخواهد مفاهیم یا راه حل هایی برایش پیدا شود، راه حل ها صرفن از یک رشته خاص امکان پذیر نیست، چون مسایل پیچیده شده، جامعه پیچیده شده و باید به این پیچیدگی پاسخ هایی داد تا آن پیچیدگی ها را بتواند در درون خود هضم کند من در پایان صحبت هایم به همین چندساحتی بودن، پیچیده بودن و متکثر بودن بر می گردم که فضای مطالعات فرهنگی در جهان جدید این شکل از بیان مساله، تحلیل مساله و پاسخ به مسایل را ارایه می دهد. من در اینجا قصد توضیح مطالعات فرهنگی را ندارم بلکه کتابی هست تحت عنوان آشنایی با مطالعات فرهنگی، نوشته مهری بهار از انتشارات سمت؛ که دوستان می توانند مطالعه کنند. اما آن چیزی که وجود دارد دو حوزه ی بسیار خاص هست که لازم است من در اینجا به آنها اشاره کنم. اینکه از یک سمت یکی از وجوه مطالعات فرهنگی، مطالعه فرهنگ و سوژه ها و قدرت است. مطالعات فرهنگی از چه جنبه ای به فرهنگ نگاه می کند؟ از نگاه فرهنگ نخبه و برخورد آن با فرهنگ توده ای دوری می کند و آن را تبدیل به تحلیل و مطالعه فرهنگ روزمره یا زندگی روزمره می کند. چیزی که با مطالعات کسانی مانند هانری لوفور در جامعه شناسی با ان مواجه هستیم و بالتبع هانری لفور در مطالعات معماری و بسترهای زیستی هم نظریاتی دارد. پس یک وجه مطالعات فرهنگی؛ فرهنگ به مثابه فرهنگ و زندگی روزمره هست. در جای دیگر از این تعریف ما به بحث قدرت می رسیم. قدرت از آن نگاه بسیار متمرکز و منسجم در آمده و مبدل شده به قدرت به مثابه ی یک امر مویینه. این مبحث را نظریه پردازی تحت عنوان میشل فوکو ارایه می دهد و در کنار این موضوع؛ سوژه مندی یا سوژه بودگی یا آن کسانی که در جامعه دارند زیست می کنند و این مساله نیز از مطالعات روانکاوانه شکل می گیرد، کسانی مانند زیگموند فروید و ژاک لکان. پس یک بحث از مطالعات فرهنگی در رابطه ی بین فرهنگ و امر روزمره، سوژه ها که از ناخودآگاه سوژه ها بیشتر بحث می شود و بحث قدرت که مویینگی دارد و صرفن منسجم نیست. این یک تعریف است. تعریف دیگر تعریفی است که عملن مطالعات فرهنگی با چه چیزی سر ستیز دارد. سه وجه مطالعات فرهنگی دارد که خود را در تقابل می بیند، یکی ضد “جهانشمولیت” است یعنی ضد کل گرایی. اگر که ما تا پیش از این، به خصوص ریشه های هگلی علم مدرن روبرو بودیم که همه چیز را می خواست کلی کند و با کلیت می خواست یک تعریفی را ارایه دهد ما در مطالعات فرهنگی با جزییات و با چیزهای کوچک روبرو هستیم و به همین دلیل پیچیدگی ماجرا در جهان معاصر بسیار بیشتر می شود. وجه دیگر ضد “تقلیل گرایی” هست. یعنی مطالعات فرهنگی تقلیل گرا نیست مثلن اگر نظریه های مارکسیستی همه چیز را در نهایت به امر اقتصاد تقلیل می دهد، در مطالعات فرهنگی این تقلیل گرایی وجود ندارد و مباحث را بدون تقلیل گرایی پیش می برد و بحث خود را ارایه می دهد. همه چیز منتهی به یک چیز نمی شود بلکه همه چیز منتهی به تکثری از مفاهیم و حوزه ها و مقولات می شود. در نهایت ضد “مطلق گرایی” هست. اینکه مطلق گرایی یا جزمیت اندیشی خاص علم مدرن که همه چیز را در پایان به یک چیز خوب منتهی می شد را نمی داند بلکه این بحث را بوجود می آورد که ممکن است در آینده ی این مسیر و حرکت به سقوط بینجامد. یعنی همه چیز دیالکتیک مثبت نیست. یعنی شاید چیزی به رشد نرسد چه بسا به ضد خود بینجامد. این چیزی هست که آدورنو با عنوان “دیالکتیک منفی” از ان یاد می کند. چه بسا به پیشرفت برسد و یا شاید به ضد پیشرفت منتهی شود. اتفاقی که ما در آلمان دوره نازیسم می بینیم. بعد از آن همه فرهنگ والا در نهایت با چه چیزی روبرو می شویم… نازیسم. من در ادامه صحبت به این موارد می پردازم. این رویکرد مطالعات فرهنگی با این دو تعریف خاصی که من در اینجا ارایه دادم، اینها به درد مسیر آینده ما می خورد.
