نبرد روشنگرانه با تلویزیون مونولوگ (درباب رابطه روشنفکران و تلویزیون)

نبرد روشنگرانه با تلویزیون مونولوگ
سیدمجید حسینی‌زاد

سوالی در زمینه ارتباط روشنفکران و تلویزیون مطرح است. آیا روشنفکران با تلویزیون قهر هستند، چون تلویزیون را ابزاری در راستای تخدیر مخاطبان و دورکردنشان از آگاهی واقعی می دانند؟ چون تلویزیون وسیله ای در صنعت فرهنگی است که با زیبایی شناسی و فاکتورهای هنر والا سازگاری ندارد؟ چون تلویزیون به دلیل مخاطب عامش خواص فرهیخته را برنمی تابد؟ اینها پاره ای از سوالاتی است که مناقشات فراوان به وجود آورده است و گاهی چنان قدرتمند می نماید که مخالفت با تلویزیون یکی از عناصر روشنفکری قلمداد می شود. ولی این تلقی از چه زمان و به چه دلیل آغاز شده است؟ در ابتدا باید ببینیم روشنفکر کیست. گروهی به تأسی از فلاسفه یونان روشنفکر را <<وجدان خرده گیر جامعه>> می دانند که با صفت قانع نبودن به وضع موجود و تلاش برای روشنگری و رساندن جامعه به وضعیت مطلوب مترادف است. استاد مطهری نیز در ویژگی هایی که برای روشنفکر می شمارد، به همین نکات اشاره دارد و می گوید روشنفکر باید به مسوولیت خود آگاه، با فرهنگ و شخصیت ملی خود آشنا و در ارتباط با مردم برای ایجاد حرکت به سوی رهایی و آزادی کوشا باشد. تمام این ویژگی ها در صورت ساده خود یعنی روشنفکر عنصری سیاسی است که کشمکش های سیاسی و اجتماعی را درک می کند، تاثیر آنها را بر مردم می داند و به دنبال رفع موانع به آگاهی رسیدن مردم و تلاش برای رساندن جامعه به وضع مطلوب است.
با مقدمه فوق مسلم است روشنفکر صرفا کسی نیست که به دنبال ترجمه نارسای انتلکتوئل در عصر مشروطه اهل هنر است و حتی کسی نیست که براساس یک ایدئولوژی خاص روشنگری می کند، آنکه به فرهنگ، جامعه، سیاست، کرامت انسانی و تضاد این کرامت با هرنوع تقیدی می اندیشد و سعی در آگاه سازی انسان ها به آزادی و تضادش با فرهنگ، جامعه و سیاست مونولوگ دارد، نیز روشنفکر است. در یک کلام هرکه در قبال آزادی و برابری در تضاد با بسیاری ایسم های مقید کننده و به بردگی کشاننده حساس است و مسوول، روشنفکر است.
آغاز تضاد روشنفکران با رسانه های جمعی و سوءاستفاده از آنها از همین نکته برمی خیزد. اولین کسانی که به این موضوع اندیشیدند و با طرح نظریاتی ساحت روشنفکری جهان را متحول کردند، اصحاب مکتب فرانکفورت و پیروان مکتب انتقادی بودند.
اعضای مکتب فرانکفورت، نخستین کسانی بودند که به روش های استفاده نازی ها از ابزارهای فرهنگ توده ای برای تسلیم شدن در برابر فرهنگ و جامعه فاشیستی توجیه کردند؛ روش هایی در ارایه و تثبیت فرهنگ و ایدئولوژی خاص به طرقی که به شست وشوی مغزی شبیه بود و نیتش ساختن توده ای هم شکل از مخاطبان بود. اعضای مکتب فرانکفورت که پس از سلطه نازی ها به آمریکا گریخته و عمدتا در دانشگاه کلمبیا به پژوهش مشغول بودند، در آنجا نیز متوجه شدند فرهنگ رسانه ای آمریکایی هم بسیار ایدئولوژیک است و هدف آن ترویج دلبستگی به سرمایه داری آمریکایی و اشاعه سبک زندگی مصرفی و مطلوب آن نظام بود. در آمریکا در کنار شرکت های عظیم تولیدی، صنایع فرهنگی تحت کنترل همان شرکت ها تاسیس شده بودند که براساس ضوابط تولید انبوه سازماندهی شده و محصولاتی بیرون می دادند که در فرهنگ، نظامی به طور کامل تجاری را به وجود می آورد و نیز ارزش ها، سبک های زندگی و نهادهای سرمایه داری را مسلط می کرد.
آنان پیدایش تلویزیون را ظهور شکلی جدید از فرهنگ توده ای اعلام کردند که با به کار گیری تمام حواس دیداری و شنیداری و ادغام آن با نشانه های قدرتمند بیانی مثل تصویر، روایت، نور، میزانسن و روش های اقناع گری مثل تکرار و شدت، انواع تولید، متون و ادراکات صنعت فرهنگ را براساس ایدئولوژی واحدی ارایه می کردند و با دیپولیتیزه کردن مخاطبان، سلایق و آمال واحدی برای همه به وجود می آوردند.
مارکوزه در جامعه تک ساحتی خود تلویزیون را ابزاری در تشکیلات مدیریت و سلطه نامید. او معتقد بود با کنترل و ارایه اطلاعات حساب شده و شیفته کردن مخاطب به رسانه های جمعی، فرد در جهانی پر از رویا و سرگرمی و فارغ از آگاهی های راستین مقهور رسانه شده و در وضعیتی شبیه به بیهوشی او، سلطه گران می توانند تمام افکار به زعم خود مضر را از ذهنش بزدایند و تمام مخاطبان را به صورت توده ای یکپارچه و مطیع درآورند. این متفکران، تلویزیون را در تقسیم بندی هنرها و رسانه ها، در ردیف رسانه های عامه پسند قرار دادند که کارش تولید فکر و رفتار موردنیاز برای بازتولید طبقه سلطه گر که همان سرمایه داری است، می باشد. در همین راستا نیل پستمن در کتاب <<مردن از خوشی>> نشان می دهد فرهنگ رسانه ای عامه پسند و به ویژه تلویزیون به نیروی اصلی اجتماعی شدن تبدیل شده است و نمی گذارند گستره وسیعی از مردم به مشکلات اجتماعی، مصرف گرایی، بی بندوباری، معناگریزی، و ماتریالیسم افراطی و خشونت پی برند یا خاستگاه اصلی آنها را درک کنند.
و بالاخره به این نتیجه رسیدند که امروزه این صنایع فرهنگی (رادیو، تلویزیون، فیلم، رسانه های دیجیتال و سایر محصولات فرهنگ رسانه ای) است که باعث می شوند افراد در رسانه های معاصر و جوامع مصرفی هویت های واقعی خود را که شامل درک خویشتن و مفهوم طبقه، قومیت، نژاد و ملیت است را آنگونه که دیگران می خواهند، درک و مرز خود و دیگری، دوست و دشمن، ارزش مثبت و ضدارزش را گم کنند. آنچه تیتروار ذکر شد، ریشه های تضاد برخی از روشنفکران با رسانه های عامه پسند همچون تلویزیون به عنوان ابزاری در دست طبقه سلطه گر و تحمیل کننده است. این احکام کلی، هرچند در جوامع فاشیستی و توتالیتر صادق است، ولی با برخی استقرائات ناقص نقض می شود. وقتی برتراند راسل یا برایان مگی و… در بی بی سی برنامه می سازند، یا کانال <<آر.ت.آ>> صرفا آنچه را که فرهنگ و هنر عالی می نامیم مثل اپرا و تئاتر و موسیقی والا و… محور کار خود می کند، تلویزیون چه نقشی پیدا می کند؟ تلویزیون صرفا ابزار است. اگر از بحث های نیمه فلسفی مثل بازآفرینی مکانیکی و… بگذریم و جامعه شناختی نگاه کنیم، می توانیم به تفسیر دیگری برسیم. تلویزیون ابزاری است که هرگاه مبتنی بر رسالت اصلی یک رسانه مثل آگاهی بخشی، اطلاع رسانی و سرگرمی با روشی چندصدایی باشد، همه از آن استفاده می کنند و کسی با آن قهر نیست، چون تریبونی برای همه است که با تضارب آرا، مخاطب را مخیر به انتخاب احسن می کند و او خود را در برنامه ها می بیند. ولی تلویزیون مونولوگ که ارگان طبقه و ایدئولوژی خاصی باشد، آن تلویزیونی است که روشنفکران ندیدنش را ترجیح می دهند.
روزنامه شرق

کد خبر: ۵۴۸۹۵

تاریخ خبر: ۱۳۹۳ چهارشنبه ۱۵ بهمن

سالنــــامـــه ارغنـــــــون هامـــون (فروش اینترنتی)

فصــــلنــامـــــه نــــامـــــه هـــامـــــون (فروش اینترنتی)

دوهـفتـــــــه نــامـه آوای هـــــامــــون (فروش اینترنتی)

انتـــــشــــــــارات هــــامـــــــون نـــــو (فروش اینترنتی)

نشستن در لژ مخصوص غول‌های ادبی؛ درباب منوچهر آتشی

درباره استاد غلامعباس توسلی؛ حافظه زنده جامعه شناسی

توسلی در سه بزنگاه تاریخی؛ یادداشتی از حمیدرضا جلائی‌پور

آکادمیسین مردم‌مدار؛ یادداشتی از حسین سراج زاده

نبرد روشنگرانه با تلویزیون مونولوگ (درباب رابطه روشنفکران و تلویزیون)

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

اخبار مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ