انتشار کتاب جستارهایی جامعه شناختی پیرامون دین و جامعه اثر سیدابراهیم مساوات

انتشار کتاب جستارهایی جامعه شناختی پیرامون دین و جامعه

نوشته سیدابراهیم مساوات

به گزارش وبسایت هامون ایران؛ تارنمای جامعه مدنی جنوب ایران، کتاب جستارهایی جامعه شناختی پیرامون دین و جامعه نوشته سیدابراهیم مساوات توسط انتشارات هامون نو منتشر شد. این کتاب که در ۲۱۴ صفحه قطع وزیری و با قیمت ۶۷ هزار تومان در تابستان ۱۴۰۰ منتشر شده، به مباحثی در زمینه تحلیل و تفسیر پیوندها و شبکه های مفهومی پیرامون دین و جامعه در ایران دوره صفوی و همچنین ایران معاصر می باشد..

سیدابراهیم مساوات؛ نویسنده کتاب در دیباچه کتاب اینجنین نگاشته: شرایط کنونی جامعه‌ایران ازسوی طیف وسیعی از اندیشمندان حوزه های مختلف علوم انسانی و نیز افرادی خارج از حیطه حوزه های علمی، مورد پرسش قرار گرفته است. پرسشهایی که در پرتو بررسی هایی پیرامونِ «موانع توسعه سیاسی در ایران» (بشیریه، ۱۳۸۱)؛ ابراز نارضایتی از وضع کنونی جامعه در قالبِ «چرا اینچنینیم؟» (سیف، ۱۳۷۹)، ارائۀ رهنمودها و دستورالعمل های هنجاری در خصوصِ «چه باید کرد و چه نباید کرد؟» (تاجیک، ۱۳۸۲)؛ مقایسه وضعیت خود با سایر کشورهای توسعه یافته که «چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت؟» (علمداری، ۱۳۷۹) و نگاهی به گذشته تاریخی خود که «ما چگونه ما شدیم؟» (زیباکلام، ۱۳۷۴) تبلور پیدا می‌کنند. در واقع این پرسش، یک پرسش جدید با رویکردی متفاوت است که بر توسعه و مقایسه کشور ایران با کشورهای دیگر مطرح می شود. در این بین، متأثر از روند نوگرایی و روند تفکر در کشورهای غربی رهیافت های چندگانه ای برای ارزیابی وضعیت کنونی جامعه‌ایران وجود دارد که یکی از این رهیافتها که هم در بین همه متفکران کلاسیک جامعه شناسی (وبر، دورکیم و حتی مارکس و کنت) و هم در بین اندیشمندان دینی و غیردینی جامعه‌ایران مطرح بوده است، بحث پیوند فرهنگ با توسعه به شکل عام و دین و سیاست به صورت خاص بوده است. نیز لازم به ذکر است که علاوه بر بحثها و آرای نظری، از نظر انضمامی‌ و تاریخی نیز دین همواره یکی از موارد اثرگذار در طول تاریخ بشری بوده است که نمونه ای از آن بررسی تاریخ غرب در کتاب «اخلاق پروتستانی و روحیه سرمایه داری» وبر (۱۳۸۵) بوده است.

در طول تاریخ ایران، دین یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر روح جمعی و اعمال اجتماعی و سیاسی مردم و حکومتها بوده است؛ اما در مورد چگونگی نسبت یا رابطه دین و سیاست بین اندیشمندان اتفاق نظر وجود نداشته است، تا جایی که بسیاری از گروه های سیاسی معتقدند، تنها راه برون رفت ایران از تنگناهای موجود نادیده گرفتن دین و آموزههای دینی یا جدایی امور دینی از امور سیاسی است (تقی زاده، آخوندزاده، سروش ۱۳۸۸؛ بازرگان دوره دوم،۱۳۷۱ و نیز مجتهد شبستری، ۱۳۸۰). در مقابل، عده ای تنها راه برون رفت از وضعیت موجود را «بازگشت به دین» می‌دانند (شریعتی، ۱۳۸۸؛ بازرگان دوره اول، ۱۳۵۲؛ مطهری، ۱۳۸۴؛ [آیت الله] خمینی، ۱۳۷۲).

درواقع تعامل دین و نظام‌های سیاسی، یکی از مسائل اساسی در سده‌ های اخیر و بخشی از منظومه وسیع ارتباط میان دین و سیاست به شمار می‌رود که در گفتار اول کتاب حاضر تلاش شده است بطور خاص تر، بخشی از این منظومه و اثرگذاری در تاریخ ایران با تأکید بر ساختار سیاسی سلسله صفویه در قالب الگوهای تعاملی روحانیون با حاکمیت سیاسی و همچنین کارکرد دین در شکل گیری هویت ملی ایران عصر صفوی مورد بررسی قرار گیرد. لازم به ذکر است پاسخ به پرسش‌های کلی و بزرگتر در نقش دین در شرایط فعلی جامعه و مدد از حافظه تاریخی ایران، در کتاب دیگری توسط نویسنده مورد بررسی قرار می‌گیرد.

گفتارِ دوم این کتاب مبحث جذاب، پیچیده و چالش زایِ دین و جنسیت است که تلاش شده است در سطح جهانی پیرامونِ آزادی دین و جنسیت پرداخته شود و همینطور موانع و حمایت‌هایِ پیش رویِ بانوان در دستیابی به سطوحِ بالای ادیانِ بزرگ جهانی مورد بررسی قرار بگیرد. قاعدتاً در دنیای امروز، هرگونه بحث از دین و جنسیت باید در بستر دنیای جهانی شده معاصر و پیچیدگی‌های آن صورت بگیرد و در این بین، یکی از سؤالات مهمی‌ که در بستر بحث دین و حقوق انسانی زنان باید پرسیده شود این است که چه دگرگونی و نوسازی در آموزه‌ها و اعمال دینی نیاز است تا فهم بهتری از جایگاه و نقش زنان در جامعه تضمین شود و چه شرایطی ایجاد شود که موقعیت پیشرفت هم زنان و هم مردان در دنیای امروز گسترش یابد؟

شعارِ عقلانی بودن و عقلانیت، یکی از مشخصه‌های انسان امروز است. تأکید و اصرارِ انسانها بر انتخاب‌هایی که هم علت و هم پیامدهای عقلانی داشته باشد و نهایتاً موجب بهبود شرایط زندگی گردد. این مفهوم در قالبِ نظریه انتخاب عقلانی خود را نمایش داده است که نخستین بار توسط گری بکر در کتاب پرنفوذش به نام رویکرد اقتصادی به رفتار انسانی معرفی شد؛ اما مدت کوتاهی بعد راه خود را از اقتصاد به حیطه جامعه‏ شناسی دین گشود. این تحول شاید در زمره مهم‏ترین تحولات به وقوع پیوسته در تاریخ اندیشه انسانی باقی بماند که نظریه‏ ای که برای توضیح دنیوی‏ ترین رفتارانسانی (رفتار اقتصادی) وضع شده بود، نهایتاً در توضیح اخروی ‏ترین پدیده انسانی (رفتار دینی) به کار گرفته شد. مبنای اساسی این نظریه را می‏توان بدین شکل بیان کرد: انسان، در هر مورد این گرایش را دارد که عقلایی ‏ترین تصمیم ممکن را در چارچوب محدودیت‏ های اطلاعاتی و استدراکی خویش و در محدوده انتخاب‏های موجود و متأثر از ترجیحات و علایقش بگیرد.

این موضوع یعنی انتخاب عقلانی پیرامونِ دین و همینطور تأثیر و رابطه نگاه عقلانی به دین در مقوله رفتار مصرف کننده در گفتار سوم مورد بررسی و مطالعه قرار می‌گیرد. چراکه یکی از ویژگی‌های انسان‌ها در طول حیات بشری رفتار مصرفی آنهاست. هر فرد برای آنکه به حیات فردی و اجتماعی خود ادامه دهد، لازم است که در حوزه‌ های مختلف زندگی به میزانی از تولیدات بشری مصرف کند. مصرف ابعاد مختلفی را در بر می‌گیرد و تمامی مظاهر مادی و معنوی تولیدات بشری را شامل می‌شود. هر یک از ما بر مبنای نظم خاصی، غذا، لباس، مسکن، حمل و نقل، وسایل خانه، ایده‌ ها و خدمات را استفاده یا مصرف می‌کنیم. رفتارهای مصرفی انسان‌ها، از یکسو بر جنبه‌ های مختلف زندگی اقتصادی و اجتماعی تأثیر گذاشته و از سوی دیگر تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد. میزان و نوع مصرف می‌تواند بیانگر مسائلی چون سبک زندگی، طبقه و حتی نوع نگرش افراد باشد و از سوی دیگر می‌توان با توجه به موارد یاد شده میزان و نوع مصرف را سنجید. ویلکی و سالمون رفتارهای مصرف کننده را فعالیت‌های فیزیکی، احساسی و ذهنی‌ ای که افراد هنگام انتخاب، خرید، استفاده و دور انداختن کالاها و خدمات در جهت ارضای نیازها و خواسته‌ های خود درگیر آن‌ها هستند، می‌دانند. در این بین یکی از فاکتورهایی که می‌توان رابطه آن را با مصرف سنجید، دین است. دینی که از یک سو می‌تواند پایه و مبنای انتخاب‌های عقلانی و از سوی دیگر، رفتارهای هیجانی باشد.

گفتار پایانی کتاب، عرفی‌ شدن دین در زندگی است. تجربه‌ های روزمره و واگویه‌ های نگارنده پیرامون تجربه‌ های روزمره در رابطه با دین و جامعه در این قسمت آورده می‌ شود. جایی که تلاش می‌شود با رویکرد «وبری» رفتارهای عرفی جوانان ایرانی مورد بررسی قرار بگیرد[۱]. جهت روشن سازی بیشتر باید اشاره نمود که منظور از عرفی شدن، فرآیند یا جریانی که در طی آن شئونات سیاسی، اجتماعی و اخلاقی جامعه، دیانت زدایی یا قداست زدایی می‌شوند یا به دیگر سخن، فرآیندی است که بر اساس آن اندیشه دینی، اعمال دینی و نهادهای دینی، نقش و اهمیت اجتماعی خود را از دست می‌دهند و در نتیجه دین ـ به شرط بقا ـ به شکل یک امر خصوصی درمی‌آید. در این فرایند مظاهر دینی در اجتماع حذف شده و یا کاهش یافته و بدون حضور دین به تدبیر امور پرداخته می‌شود. البته به نظر نگارنده، در فرایند عرفی شدن، ممکن است که نقش دین، به ضدِ دین تبدیل شود و جایگاه کلی خود را در سطح اجتماعی بعنوان یک عامل نظم دهنده و رشددهنده از دست بدهد.

کتاب جستارهایی جامعه شناختی پیرامون دین و جامعه دارای فهرست زیر می باشد:

دیباچه

گفتار اول: دین و جامعه‌شناسی تاریخی

تحلیلِ جامعه شناختیِ الگوهای تعاملی روحانیون با حاکمیت سیاسی در عصر صفوی

دوره تأسیس اولیه

دوره استقرار

دوره شکوفایی

دوره تضعیف

دوره زوال

تحلیل و جمعبندی

تبیین نقش و کارکرد دین در شکل گیری هویت ملی ایران عصر صفوی

دولت صفویه و مشارکت علما

مروری بر نظریه‌های هویت و هویت ملی

دین و هویت ملی

مدل تحلیلی تحقیق

کارکردهای دین (مذهب شیعه) در تقویت و شکلگیری هویت ملی

ایجاد وحدت دینی در مقابل همسایگان سنّی مذهبی

مشروعیت بخشی به دستگاه حاکم

کارویژه نظامی‌در جنگ با دولت عثمانی

کارکرد همانند سازی دینی

ملی گرایی (ناسیونالیسم) دینی

شکل دهی به افکار و کنش اجتماعی جهت کنترل اجتماعی جامعه به کمک ساختارسیاسی

تدوین نظام حقوقی اسلامی-شیعی

گفتار دوم: دین و جنسیت

آزادی دین و جنسیت در گفتمان فمینیسم کاتولیک (با تأکید بر رهیافت سنتی)

فریادهای فمینیسم کاتولیک

شأن انسانی زن در فمینیسم کاتولیک

احیای خدای مؤنث؛ احیای منزلت زن

رهیافت‌های گوناگون

فمینیست‌های کاتولیک چه می‌گویند؟

چالش‌ها:

روابط انسان با خدا در کاتولیک

فرودستی زنان: نتیجه لعن الهی

برابری در داشتن مسیح

تسلیم دوجانبه

صحبت کردن در کلیسا

سکوت در کلیسا

مردانگی و زنانگی بر اساس کتاب مقدس

الهیات فمینیستی؛ منزلت یا حقارت مجدد زن

گسترش نقش زنان در ادیان: موانع و حمایت‌ها

ارزش‌های دینی و تساوی جنسیتی در رهبری دینی

اعتقاد و کارکرد جنسیتی در چهار دین جهانی

یهودیت

اسلام

بودیسم

مسیحیت

کلیسای کاتولیک

کلیسای پروتستان

تحصیلات، نگرش‌ها و رهیافت‌های اثرگذار بر نقش زنان در کلیسای مسیحی

گسترش نقش زنان در ادیان: موانع و حمایت‌ها

گفتار سوم: دین و انتخاب عقلانی

مقدمه‌ای بر تئوری انتخاب عقلانی دین

ریشه‌های فکری نظریه انتخاب عقلانی

مبانی و مفروضات نظریه انتخاب عقلانی

عناصر یک انتخاب عقلانی

ارزش یک تحلیل عقلانی

نظریه انتخاب عقلانی دین

انتخاب عقلانی در برابر دنیوی شدن

بازارهای دینی

انتخاب عقلانی و دین مصرفی

انتقادات بر نظریه انتخاب عقلانی

مذهب و رفتار مصرف کننده (مورد مطالعه زنان متأهل شهر شیراز)

گفتار چهارم: دین و عُرفی شدن

تجربه‌های روزمره در رابطه با دین و جامعه
تبیین عرفی‌شدن دین در زندگی روزمره جوان ایرانی در دوران معاصر با استفاده از تکنینک طرح مسئله ماکس وبر در مقاله «اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری»

قابل ذکر است که سیدابراهیم مساوات، دانشجوی دکتری جامعه شناسی گرایش مسائل اجتماعی ایران در دانشگاه یاسوج می باشد و همچنین به عنوان یک جامعه شناس عملگرا به کنشگری در حوزه عمومی جنوب ایران می پردازد. این کتاب به عنوان نخستین کتاب مستقل ایشان حاصل مجموعه مقالات و جستارهایی در زمینه دین و جامعه می باشد.

[۱] – ایده اولیه اخلاق پروتستانی با روحیه سرمایه داری این است که بین نوع خاصی از اخلاق دینی (پروتستانیسم-کالونی) با نوع خاصی از کنش اقتصادی (سرمایه داری) قرابت گزینشی وجود دارد. به عبارت دیگر یکی از زمنیه های شکل گیری روحیه سرمایه داری در غرب در کنار سایر زمینه ها و علل، وجود مذهب پروتستان در بین مؤمنینِ به آن بود. جایی که نخستین جرقههای انتقلاب صنعتی زده شد.

سالنــــامـــه ارغنـــــــون هامـــون (فروش اینترنتی)

فصــــلنــامـــــه نــــامـــــه هـــامـــــون (فروش اینترنتی)

دوهـفتـــــــه نــامـه آوای هـــــامــــون (فروش اینترنتی)

انتـــــشــــــــارات هــــامـــــــون نـــــو (فروش اینترنتی)

نشستن در لژ مخصوص غول‌های ادبی؛ درباب منوچهر آتشی

درباره استاد غلامعباس توسلی؛ حافظه زنده جامعه شناسی

توسلی در سه بزنگاه تاریخی؛ یادداشتی از حمیدرضا جلائی‌پور

آکادمیسین مردم‌مدار؛ یادداشتی از حسین سراج زاده

انتشار کتاب جستارهایی جامعه شناختی پیرامون دین و جامعه اثر سیدابراهیم مساوات

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

اخبار مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ