زنان قربانیان بالقوه تجاوز هستند | گفتگو با مجید صاحب‌جمعی

زنان قربانیان بالقوه تجاوز هستند

گفتگو با مجید صاحب‌جمعی

وکیل پایه یک دادگستری بوشهر

چندی است که در فضای مجازی، کمپین ها و هشتک هایی با عنوان «من هم قربانی تجاوزم» تشکیل شده است و رسانه ها خبر از پیوستن برخی زنان و شخصیت های مشهور جامعه به این کمپین را منتشر می کنند. اینکه امضا کنندگان این کمپین همگی مورد تجاوز واقع شده اند یا فقط در حمایت از قربانیان این معضل اجتماعی به این کمپین پیوسته اند، همگی نشان از شکل گیری تحولی در جهت اهمیت حفظ حقوق انسانی است و اعتراضی اجتماعی به عمل مرتکبان این جرم و سواستفاده گرانی که در پی فرصت هستند تا این ناهنجاری را ادامه و گسترش دهند. اما نکته ی مورد توجه در پیگیری این ناهنجاری این است که چه تعریفی را باید برای تجاوز در نظر داشت؟ چه رفتاری عنوان تجاوز را به خود می گیرد؟ یا به عبارتی به چه کسی متجاوز گفته می شود؟ در نظام حقوقی ایران چه مجازاتی برای متجاوزان لحاظ شده است؟ نزدیکان و جامعه باید با قربانیان این ناهنجاری چگونه رفتار کند؟ از این رو فرصتی فراهم شد تا با یکی از حقوق دانان و وکلای باسابقه ی دادگستری بوشهر گفت و گویی کوتاه در این زمینه داشته باشیم که در ادامه آمده است:

دادورزی: تعریف عام و خاص (حقوقی) از واژه تجاوز چیست؟

صاحب جمعی: در تعریف عامِ واژه ی تجاوز، باید گفت، هر اقدامی که از ناحیه ی شخص، خارج از چهارچوب اخلاق و عرفِ جامعه، رخ دهد، نوعی تجاوز محسوب می شود. برای مثال تجاوز در گفتار با لحنی ناشایست. و اما در معنای خاص، قانونگذار، هر اقدامی، خارج از قانون را تجاوز می داند اما اغلب مردم از معنای تجاوز، «خشونت جنسی» را در نظر دارند. بطور مثال، تجاوز از سرعت غیر مجاز که مجازات آن جریمه ی راننده ی خطاکار یا همان متجاوز است. اما به طور خاص، تجاوزهای جنسی در معنای مورد نظر قانونگذار و یا عموم مردم از توجه بیشتری برخوردار است. چرا که این تجاوزها غالباً با چهره ای از خشونت رفتاری همراه بوده و گاهی نتایجی چون وقوع قتل پس از تجاوز جنسی را نیز به همراه دارد، از این رو در تعریف واژه تجاوز بیشتر تجاوزات جنسی، مقصودِ پرسشگر است.

دادورزی: تجاوز در نظام حقوقی ایران به چند دسته تقسیم شده است؟ به عبارتی محدوده ی تعریفی این جرم در قانون و تأسیسات حقوقی، محدود به اِعمال چه رفتارهایی است؟

صاحب جمعی: برای اینکه بدانیم تجاوز در نظام حقوقی ما به چند دسته تقسیم می شود باید آن را در جرایم علیه اشخاص و اموال یا جرایم علیه تمامیت ارضی یا جرائم دولتی تفکیک و دسته بندی کنیم. اما در معنای خاص تجاوز که منظور در این جا تجاوز به عنف مورد است، جرائم علیه اشخاص، محدوده ی تعریف قانونگذار بوده است که شاید در دسته بندی این جرائم، مبتلابه ترین، تجاوز به کودکان و زنان است. هرچند در جرایمی چون لواط یا تفخیذ شاهد تجاوز مردان به مردان نیز هستیم. اما عموم تجاوزها در خصوص کودکانِ کار و زنان است. قانونگذار، در قانون مجازات اسلامی در بخش حدود در تبصره ۱ ماده ۲۱۸ به اقرار مرتکب (متهم) در جرایم منافی عفت، مبنی بر عدم قصد و یا وجود یکی از موانع مسئولیت کیفری در زمان ارتکاب جرم را کافی ندانسته و دادگاه را مکلف به بررسی و تحقیق نموده است. لذا حساسیت این موضوع در کتاب حدود از مواد ۲۱۷ لغایت۲۴۴ مورد توجه قانونگذار بوده است. همچنین موضوعی که باید به آن توجه داشت، تمایز بین «تهاجم جنسی» و «تجاوز جنسی» است. در تهاجم جنسی مرتکب جرم با اغفال، درصدد اخذ رضایت بزه دیده و بعضا با اِعمال فشار روانی بر او از بزه دیده استفاده می نماید که این عمل جزو تهاجمات جنسی است. اما اگر بزهکار با توسل به فشار فیزیکی مانند درگیری و کتک زدن در صدد بی دفاع کردن بزه دیده برای واداشتن وی به عمل جنسی برآید، عمل ایشان تجاوز جنسی به شمار می آید.

دادورزی: مجازات کلی که برای این جرم در قانون مجازات اسلامی لحاظ شده چیست؟ و حداقل و حداکثر میزانی که برای آن تعریف چه می باشد؟

صاحب جمعی: در مورد مجازات متجاوز جنسی، قانونگذار، مطابق بند ت ماده ۲۲۴ قانون مجازات اسلامی وقوع و احراز جرم را منوط به عنصر عنف یا اکراه از سوی بزهکار دانسته است. هرچند تعریفی از واژه عنف در قوانین کیفری ایران وجود ندارد. اما با مداقه در کتب کیفری، عنف در لغت به معنای خشونت و زور است و در اصطلاح عنف را موقعیتی می دانیم که در آن از بزه دیده سلب اراده گردیده یا اراده او غیر آزادانه گردد. در واقع فقدان اراده یا فقدان رضایت در بزه دیده عنصر اساسی عنف است. تجاوز جنسی در اصطلاح حقوقی آن، تجاوز به عنف خوانده می شود. تجاوز به عنف مطابق ماده ۲۲۴ قانون مجازات اسلامی مجازات حدی می باشد. مجازات این عمل اعدام زانی (کسی که اقدام به زنا کرده است) تعیین شده است.

دادورزی: آیا تعیین این مجازات ها بر روند کاهشی این جرم تأثیر دارد؟ چرا؟

صاحب جمعی: یکی از سنگین ترین مجازات هایی که از دیرباز در مجموعه ی قوانین کیفری جهت جلوگیری از ارتکاب جرایم خشن و مهم، پیش بینی شده، مجازات اعدام است. مجازاتی که با هدف ارعاب و سرکوب و با وصف ترذیلی و ترهیبی بودن به حذف بزهکار در جامعه، منجر می شود. مسئله ی بازدارندگی در تعیین مجازات و اصلاح مجرم، همواره مهم تر از اجرای مجازات غیر مؤثر است. تجربه ثابت کرده که کیفر اعدام و ترس از آن، برای ایجاد ارعاب و واهمه برای اشخاصی که مصمم به ارتکاب این جرائم هستند، مؤثر واقع نشده است. در واقع حذف ابدی مجرم از جامعه، شبیه مبارزه با معلول است!

دادورزی: در پرونده های قضایی بیشتر تجاوزهای جنسی به چه گروه جنسیتی (زن و مرد) تعلق دارد؟

صاحب جمعی: بیشترین گروه مورد تجاوز در پرونده های قضایی، زنان و اطفال هستند. تجاوز ممکن است برای هر زنی صرف نظر از سن یا نژاد یا وضعیت اقتصادی، اتفاق بیفتد. متاسفانه زنان، قربانیان بالقوه تجاوز هستند. آنچه در مورد کودکان بیشتر رخ می دهد، بحث سواستفاده ی جنسی است. این نوع خشونت جنسی بیشتر از طریق لمس کردن آلت جنسی از سوی بزهکار، انجام می گیرد. اما مطابق نظر جرم شناسان، آمار دقیقی از قربانیان تجاوز وجود ندارد.

دادورزی: دلیل ایجاد این آسیب اجتماعی را در چه می دانید؟ خانواده، جامعه، قدرت حاکم هر کدام چه سهمی در شکل گیری تجاوزها دارند؟

صاحب جمعی: تجاوز هر زمانی ممکن است رخ دهد. بررسی انحرافات و آسیب های اجتماعی از اهمیت زیادی برخوردار است. شرایط جغرافیایی، وضعیت اجتماعی، موقعیت خانوادگی، شهرنشینی لجام گسیخته، فقر فرهنگی و اقتصادی، حاشیه نشینی، وضعیت ظاهری، بیکاری و رسانه ها و عدم وجود قوانین بازدارنده همگی در وقوع بزه موثر هستند.

دادورزی: برای قربانیان تجاوز جنسی در هر موقعیت سنی و اجتماعی چه راهکار قانونی جهت التیام آسیب هایشان دارید؟

صاحب جمعی: قربانیان جنسی نیازمند درمان و مراقبت هستند. در واقع روان درمانی و بالا بردن سطح بهداشت روانی در جامعه بسیار موثر است. تجاوز جنسی می تواند شوک کوتاه مدت در قربانی و احساس طرد شدن از اجتماع و افسردگی مزمن ایجاد کند. نقش خانواده و جامعه در مراقبت از قربانی و همراهی ایشان مفید و مؤثر است. شاید به همین جهت قانونگذار در تعرض نسبت به کودکان به جهت عدم آگاهی آنان و اینکه تصوری از تعرض و تجاوز ندارند، رضایت آنان را دلیلی بر عدم تجاوز ندانسته و رضایت در این موارد نمی تواند رافع تجاوز به عنف باشد. شاید تعصب و شرم در بیان مسائل جنسی علت دیگر قربانی شدن کودکان باشد. لذا توصیه می شود، خانواده های محترم در آگاه سازی و پاسخ به سوالات و کنجکاوی کودکان نسبت به پرسش های جنسی با صبوری رفتارکنند. و پاسخی در محدوده ی درک و سن کودکان شان ارائه دهند. آگاهی فرزندان خود را در این خصوص بالا ببرند و حتی در صورت وقوع این اتفاق به درستی کودکان خود را همراهی کنند تا باعث سرخوردگی آنان نشود. مباحث تعرض جنسی دامنه وسیعی جهت پرداختن به آسیب های اجتماعی و قانونی دارد که مستلزم بررسی مفصل است و صرفا در این مطلب سعی در آگاهی عمومی افراد شد.

گفتگو توسط راضیه عقیلی مهر صورت گرفته است.

منبع: پایگاه خبری دادورزی، ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۰ (لینک) / فصلنامه نامه هامون شماره ۱۷ – زمستان ۱۴۰۲

سالنــــامـــه ارغنـــــــون هامـــون (فروش اینترنتی)

فصــــلنــامـــــه نــــامـــــه هـــامـــــون (فروش اینترنتی)

دوهـفتـــــــه نــامـه آوای هـــــامــــون (فروش اینترنتی)

انتـــــشــــــــارات هــــامـــــــون نـــــو (فروش اینترنتی)

نشستن در لژ مخصوص غول‌های ادبی؛ درباب منوچهر آتشی

درباره استاد غلامعباس توسلی؛ حافظه زنده جامعه شناسی

توسلی در سه بزنگاه تاریخی؛ یادداشتی از حمیدرضا جلائی‌پور

آکادمیسین مردم‌مدار؛ یادداشتی از حسین سراج زاده

زنان قربانیان بالقوه تجاوز هستند | گفتگو با مجید صاحب‌جمعی

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

اخبار مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ