در خدمت و خیانت آب‌شیرین‌کن‌ها | دکتر مهدی زارع

نمک‌زدایی از آب دریا با چه فرصت‌ها و تهدیدهایی روبه‌روست؟

در خدمت و خیانت آب‌شیرین‌کن‌ها

برنامه‌هایی برای راه‌اندازی پروژه‌های جدید نمک‌زدایی برای تأمین آب شیرین ۱۷ استان از دریا در ایران وجود دارد

دکتر مهدی زارع

زلزله شناس و رئیس شاخه زمین شناسی فرهنگستان علوم

۲۱ آذر ۱۴۰۲ مدیرعامل آب‌وفاضلاب کشور گفت ۱۰۱ پروژهٔ آب‌شیرین‌کن با ظرفیت ۶۷۲ هزار و ۴۰۰ مترمکعب در شبانه‌روز در حال ساخت و بهره‌برداری است که ۸۰ پروژه با ظرفیت ۵۳۳ هزار و ۵۰۰ مترمکعب در شبانه‌روز در حال بهره‌برداری و ۲۱ پروژه با ظرفیت ۱۴۸هزار و ۹۰۰ مترمکعب در شبانه‌روز در حال ساخت است. از سال ۱۴۰۰، پروژه‌های آب‌شیرین‌کن در استان‌های مختلف از جمله سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان، یزد و بوشهر به بهره‌برداری رسیده‌ است که شامل فاز چهارم نمک‌زدایی زاهدان، نمک‌زدایی ناهنگ، نمک‌زدایی بافق، نمک‌زدایی مهدی آباد-آوین، نمک‌زدایی فاز ۴ بوشهر، نمک‌زدایی عسلویه (اخند) می‌شود. پروژه‌های متعددی در استان‌هایی چون سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان، خوزستان و بوشهر با ظرفیت اسمی تولید آب در مجموع ۹۶ هزار و ۵۵۰ مترمکعب در شبانه‌روز در حال ساخت و مرحلهٔ پیشبرد است.

با توجه به افزایش تقاضای آب در مناطق پرجمعیت، صنایع و معادن واقع در هرمزگان و استان‌های همجوار و وجود منبع آبی دریای آزاد که خلیج فارس است، احداث آب‌شیرین‌کن در دستور قرار گرفته است. در سال ۱۳۹۹ با احداث تأسیسات آبگیری، دفع فاضلاب و تأسیسات پیش‌تصفیه و تصفیهٔ آب‌شیرین‌کن به روش «اسمز معکوس» به بهره‌برداری رسید. آب دریا در مجتمع نمک‌زدایی خلیج‌فارس به روش اسمز معکوس نمک‌زدایی شده و با خط لوله‌ای به طول ۸۰۰ کیلومتر به صنایع و مراکز پرجمعیت استان‌های هرمزگان، کرمان و یزد منتقل می‌شود. چندین کارخانهٔ آب‌شیرین‌کن عملیاتی عمدتاً در امتداد سواحل جنوبی آن قرار دارند. مهمترین تأسیسات، کارخانهٔ آب‌شیرین‌کن جزیرهٔ کیش است که آب شیرین را برای گردشگری تأمین می‌کند. آب‌شیرین‌کن بندرعباس با ظرفیت ۲۰۰ هزار مترمکعب در روز نقش مهمی در تأمین آب شیرین برای شهر بندری مهم استراتژیک ایفا خواهد کرد.

با افزایش جمعیت و شهرنشینی سریع، تقاضای ایران برای آب شیرین همچنان در حال افزایش است. آب شرب ۷۰ درصد جمعیت استان بوشهر در آیندهٔ نزدیک توسط واحدهای آب‌شیرین‌کن تأمین می‌شود. برنامه‌هایی برای راه‌اندازی پروژه‌های جدید نمک‌زدایی برای تأمین آب شیرین ۱۷ استان از دریا در ایران وجود دارد. مطالعات امکان‌سنجی برای بررسی تأسیسات نمک‌زدایی در فاصلهٔ ۱۰۰ کیلومتری از دریا آغاز شده است. یکی از راه‌های اقتصادی ایران برای راه‌اندازی تأسیسات نمک‌زدایی، استفاده از گرمای هدر رفتهٔ نیروگاه‌های حرارتی است. تأمین انرژی نیروگاه‌های نمک‌زدایی با انرژی حرارتی هدر رفته از نیروگاه‌های توربین گازی و سیکل ترکیبی، راندمان نیروگاه‌ها را افزایش می‌دهد و به تأمین آب شیرین برای بخش عمدهٔ استان‌های ساحلی کمک می‌کند. استان بوشهر حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر جمعیت دارد و تنها ۱۰ درصد آب شرب مورد نیاز استان از آب‌شیرین‌کن‌ها تأمین می‌شود اما با بهره‌برداری از طرح‌های در دست اجرا، این رقم به ۴۰ درصد می‌رسد. بوشهر در امتداد خط ساحلی خلیج‌فارس قرار دارد. این در حالی است که به‌دلیل کمبود آب‌شیرین‌کن، ۶۵ درصد آب بوشهر از استان‌های دیگر از جمله کهگیلویه‌وبویراحمد تأمین می‌شود. با این حال، از آنجایی که آب از طریق لوله‌هایی که در دههٔ ۱۳۷۰ کارگذاری شده منتقل می‌شود، حدود ۴۰ درصد از آب در راه هدر می‌رود. برخی از مناطق استان بوشهر کمتر از ۵۰ میلی‌متر در سال بارندگی دارند.

اضافه‌برداشت از آب‌های زیرزمینی که بیش از ۸۰ درصد آن در بخش کشاورزی استفاده می‌شود، به کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی در استان می‌افزاید. بخش کشاورزی، صنعتی و خانگی در بوشهر سالانه حداقل ۸۰۰ میلیون مترمکعب آب تأمین می‌شود که از این میزان ۷۰۰ میلیون مترمکعب برای کشاورزی مصرف می‌شود. آب از منابع آب‌های سطحی، زیرزمینی و نمک‌زدایی تأمین می‌شود. بوشهر به‌عنوان یک منطقهٔ صنعتی دارای پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌های بزرگ و میدان عظیم گازی پارس جنوبی در شهرستان عسلویه شناخته می‌شود. تنها نیروگاه اتمی ایران نیز در این استان قرار دارد. آب مورد نیاز تأسیسات هسته‌ای از خلیج‌فارس تامین می‌شود که در اطلاعات ارائه‌شده توسط شرکت آب استانی لحاظ نشده است. منابع آب معمولی مانند آب باران یا رواناب رودخانه‌ها برای پاسخگویی به تقاضای رو به رشد کافی نیستند. مشکلات آب در این استان در فصل تابستان که دما نزدیک به ۴۵ درجهٔ سانتی‌گراد می‌رسد بدتر می‌شود.

سیستم‌های نمک‌زدایی با سوخت فسیلی به‌دلیل خطرات کاهش منابع انرژی موجود و افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای دیگر برای غلبه بر بحران آب در کشور پایدار نیستند. ایران دارای پتانسیل انرژی خورشیدی در حدود ۱۵.۳ کیلووات ساعت بر متر مربع در روز است که می‌تواند به‌طور موثر برای اجرای فرآیندهای نمک‌زدایی مورد استفاده قرار گیرد. نمک‌زدایی خورشیدی راه‌حلی نوظهور برای رفع شکاف آب در کشور با در نظر گرفتن تغییر مورد نیاز از نظر سیاست، تأمین مالی و همکاری منطقه‌ای برای موفقیت این روش جایگزین نمک‌زدایی است.

نمک‌زدایی اثرات محیط زیستی منفی دارد. در سال ۲۰۱۸، تقریبا ۱۶ هزار کارخانهٔ آب‌شیرین‌کن در سراسر جهان وجود داشت. این تأسیسات حجم قابل ملاحظه‌ای زباله و مواد شیمیایی سمی تولید می‌کنند. برای تولید حدود ۹۵ میلیون مترمکعب آب شیرین در این آب‌شیرین‌کن‌ها، ۱۴۱ میلیون مترمکعب آب‌نمک نیز که یک محصول زائد است، تولید می‌شود. آب‌نمکی که به این ترتیب آلوده می‌شود، حاوی سمومی مانند کلر و مس و ۵ درصد نمک است. در حالی که آب شور معمولی تنها ۳.۵ درصد نمک دارد.

برای خلاص‌شدن از شر آب‌نمک تولیدشده، گیاهان را در آب‌های طبیعی می‌ریزند که برای زندگی دریایی مضر است. آب‌نمک میزان اکسیژن موجود در آب اطراف این تأسیسات نمک‌زدایی را کاهش می‌دهد. حیوانات دریایی برای جبران تمام نمک اطراف خود نیاز به نوشیدن آب زیادی دارند. ماهی‌ها روش‌های مختلفی دارند تا از شر نمک اضافی خلاص شوند، از جمله کوسه‌ها که آن را از طریق یک غدهٔ خاص از بدن خود خارج می‌کنند. پرندگان دریایی اندام‌هایی در زیر چشم خود دارند که نمک اضافی را از خون دفع می‌کنند.

بیش از ۳۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان برای نیازهای روزانهٔ خود به آب شیرین‌شده متکی هستند. اگرچه فرآیند نمک‌زدایی مزایای زیادی دارد، اما نگرانی‌های فزاینده‌ای در مورد اثرهای نامطلوب محیطی وجود دارد. آلودگی هوا به‌دلیل انتشار گازهای گلخانه‌ای (GHGs) و آلاینده‌های هوا و حباب و به‌دام افتادن گونه‌های دریایی و استفادهٔ زیاد از مواد شیمیایی از گرفتاری‌های نمک‌زدایی از‌ آب دریاست.

منبع: روزنامه پیام ما (لینک)

سالنــــامـــه ارغنـــــــون هامـــون (فروش اینترنتی)

فصــــلنــامـــــه نــــامـــــه هـــامـــــون (فروش اینترنتی)

دوهـفتـــــــه نــامـه آوای هـــــامــــون (فروش اینترنتی)

انتـــــشــــــــارات هــــامـــــــون نـــــو (فروش اینترنتی)

نشستن در لژ مخصوص غول‌های ادبی؛ درباب منوچهر آتشی

درباره استاد غلامعباس توسلی؛ حافظه زنده جامعه شناسی

توسلی در سه بزنگاه تاریخی؛ یادداشتی از حمیدرضا جلائی‌پور

آکادمیسین مردم‌مدار؛ یادداشتی از حسین سراج زاده

در خدمت و خیانت آب‌شیرین‌کن‌ها | دکتر مهدی زارع

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

اخبار مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ