حجت الاسلام سید محمد حسن نبوی، از شخصیت های مذهبی، فرهنگی و سیاسی استان بوشهر است که پس از فراغت از تحصیلات حوزوی و دانشگاهی دهها سال در استان بوشهر به تدریس پرداخت و هزاران شاگرد و دانش آموز را تعلیم و ارشاد کرد.
شادروان نبوی از مبارزان سیاسی دوران ستم شاهی بود و از سال ۱۳۴۱ تا هنگام مرگ بیش از چهار دهه در صحنه فرهنگی و سیاسی جنوب ایران نقش آفرینی کرد. او که فارغ تحصیل مدرسه سعادت بوشهر بود، در دوران معلمی سالها در دبیرستان سعادت و داریوش کبیر بوشهر به تدریس پرداخت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۸ خورشیدی ریس اداره کل آموزش و پرورش استان بوشهر شد.
مرحوم نبوی نماینده مردم بوشهر در مجلس بررسی قانون اساسی در سال ۱۳۵۸ بود و سه دوره متوالی به نمایندگی مردم بوشهر، گناوه و دیلم در مجلس شورای اسلامی انتخاب شد.
پس از پایان دوران نمایندگی از تهران به بوشهر آمد و در سال ۱۳۷۲ خورشیدی بنیاد ایران شناسی شعبه بوشهر( مرکز بوشهر شناسی) را تأسیس نمود. در دوران ده ساله ای که ایشان ریاست این بنیاد را بر عهده داشت علاوه بر برگزاری کنگره هشتادمین سال شهادت رییس علی دلواری در فروردین سال ۱۳۷۳، همایش فایز دوبیتی سرای جنوب در اسفند ۱۳۷۸ و تدارک کنگره پنجاهمین سالگرد رحلت آیت الله سید عبدالله مجتهد بلادی بوشهری، اقدام به تالیف، ترجمه و چاپ چند اثر ارزشمند در زمینه بوشهر و خلیج فارس نمود. روحیه پژوهشگری از دوران تدریس در مدرسه سعادت در دوره پهلوی دوم در وجود ایشان وجود داشت تا آنجا که از اواسط دهه سی خورشیدی مقالات پراکنده ای درباره علماء، روحانیون، مجتهدین، شعراء و نویسندگان و رجال بوشهر به رشته تحریر در آورد که برخی از این آثار حاوی نکات تازه و ناگفته و دست اولی بود. مهم ترین مقالات ایشان عبارتند از:
مقاله« علما و شعرا و نویسندگان جنوب» که در سالنامه ۱۳۴۳ خورشیدی آموزش و پرورش در دوران ریاست مرحوم مستوفی به چاپ رسید.
مقاله« میرزا ابراهیم صدیق دشتی؛ چهره ای نه چندان آشنا و مرگی نابهنگام» که در نشریه تکاپو به چاپ رسید.
مقاله ارزشمند« نقش روحانیون در قیام ضد استعماری مردم جنوب ایران» که در مجموعه مقالات جلد یک کنگره شهید رییس علی دلواری به سال ۱۳۷۳ خورشیدی در چاپخانه علوی بوشهر به چاپ رسید. علاوه بر آن مرحوم نبوی زندگینامه چند نفر از مشاهیر و رجال بوشهر تالیف کردند که برخی از آنها چاپ و برخی نیز خطی برجای مانده است. ویژگی برجسته مرحوم نبوی اهتمام در زمینه ترجمه آثاری چند درباره تاریخ، فرهنگ و مشاهیر و رجال بوشهر بود که در این راستا در فاصله سالهای ۱۳۷۷ خورشیدی تا ۱۳۷۹ دو اثر ماندگار با نام های« علماء و نویسندگان بوشهر» و دیگری با نام« راهنمای خلیج فارس» به چاپ رسانید. کتاب اول ترجمه اثر گرانسنگ حاج آقا بزرگ تهرانی با عنوان« الذریعه الی تصانیف الشیعه» نام داشت که مولف در ۲۸ جلد آن را به چاپ رسانیده بود.
شادوران نبوی در بیان مشکلات و سخت کوشی آقا بزرگ در نگارش الذریعه در مقدمه ای که بر کتاب خود نوشته چنین می نویسد:
« مولف بزرگوار در تکمیل مجلدات الذریعه مشکلات عدیده ای متحمل شده و با وسایل سخت و دشوار آن زمان سفرهای دور و درازی را در پیش پای خود گذاشت. بیشتر کتابخانه های معمولی عراق، ایران، سوریه، فلسطین، مصر و حجاز و بسیاری کتابخانه های خصوصی در این کشورها مورد مطالعه با دقت وسواس گونه او قرار گرفت».
دلبستگی و علاقمندی مرحوم نبوی به تاریخ و فرهنگ بوشهر سبب گردید تا با دقت و وسواسی که شایسته او بود، در مدتی بیش از یکسال کلیه مجلدات دایره المعارف را مورد مطالعه و تدقیق قرار داده و آنگونه که از نام ترجمه ایشان بر می آید، کلیه مطالبی که مربوط به علماء و نویسندگان بوشهری بوده، استخراج و ترجمه نمایند که بیشترین مباحث علمی متعلق به دو خانواده بزرگ روحانی بوشهر مرحومان آیت الله سید عبدالله مجتهد بلادی و شیخ حسن آل عصفور می باشد که اجداد این بزرگواران از بحرین به بوشهر آمده و در این شهر رحل اقامت افکندند.
از مباحث دیگر کتاب، معرفی نویسندگان، روحانیون و بزرگانی چون سید هاشم بوشهری، حاج غلامحسین بندر‌ریگی، سید محمد تقی حجت بوشهری، علی دشتستانی، علی دشتی، محمد خان دشتی، محمد حسین رکن‌زاده‌آدمیت، شیخ‌عبدالکریم سعادت، فاضل جمی، میرزا حسین معتقد اهرمی و جمعی دیگر از دانشمندان بوشهری است که به آثار و تالیفات آنان نیز اشاراتی گردیده است. کتاب « علماء و نویسندگان» در سال ۱۳۷۷ خورشیدی در انتشارات پروین تهران به چاپ رسیده و این نگارنده هم در آخر پیوست هایی اضافه نمود که در معرفی بیشتر نویسندگان بوشهری خوانندگان را مفید افتد.
کتاب دیگری که شادروان نبوی در سال ۱۳۷۹ خورشیدی به چاپ رسانید، راهنمای خلیج فارس( تاریخ و جغرافیای استان بوشهر) نام دارد که ترجمه مذکور برگردان کتاب عربی« دلیل الخلیج» جان گوردون لوریمر سرکنسول انگلیس در بوشهر در فاصله سالهای ۱۹۱۳-۱۹۱۴م/۱۳۳۱-۱۳۳۲ه.ق است که اصل کتاب به زبان انگلیسی بوده و متن عربی آن مشتمل بر ۱۴جلد است که هفت جلد به تاریخ و هفت جلد دیگر به جغرافیای سرزمین‌های کرانه شمالی و جنوبی خلیج فارس اختصاص یافته است. شادروان نبوی در مقدمه کتاب تصریح می نماید در برگردان مطالب مراتب امانت را رعایت کرده و از تحریف و تغییر در بیان وقایع پرهیز نموده است. مباحث کتاب در برگیرنده تاریخ سیاسی، نظامی، اقتصادی و جغرافیایی کشورهای مجاور خلیج فارس بوده و مترجم آنگونه که خود اذعان نموده است، فقط به ترجمه بخش تاریخ و جغرافیای استان بوشهر اقدام کرده است.کتاب مشتمل بر دو فصل است که در فصل اول به تاریخ بنادر کرانه های شمالی خلیج فارس با تکیه بر مباحث بنادر استان بوشهر اختصاص یافته و در فصل دوم به جغرافیای مناطقی مانند انگالی، بوشهر، دیلم، خارگ، خارگو، ریگ، گناوه، دشتی، دشتستان، کنگان، دیر و مناطق دیگر پرداخته است. کتاب «راهنمای خلیج فارس» توسط انتشارات نوید شیراز با همکاری بنیاد ایران شناسی شعبه بوشهر به چاپ رسیده است.
عبدالکریم مشایخ؛ رییس بنیاد ایران شناسی شعبه بوشهر و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر می باشد.
