جاودانگی همواره دغدغه‌ بوده؛ درباره مخارج هنگفت مردم برای زیبایی

گفت‌وگو با «املیا نرسیسیانس» درباره مخارج هنگفت مردم برای زیبایی:
جاودانگی همواره دغدغه‌ بوده

زن ها بیشتر از گذشته برای زیباتر کردن خود وقت می گذارند و هزیه می کنند. گویی رقابتی زیرپوستی در جریان است برای اینکه در نهایت، آینه بگوید تو زیباتری … با <<املیا نرسسیانس>> جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران، درباره دلایل تمایل زیاد به آرایش های پایدارتر و پرهزینه گفت وگو کرده ایم.

در سال های اخیر با شکلی از آرایش مواجه شده ایم که با وجودی که چندان ارزان قیمت نیست و در مواردی گران قیمت هم هست، بازهم تب استفاده از آنها در میان زنان وجود دارد، برای مثال اکستنشن مو یا کاشت ناخن. چرا با این همه گرایش به سمت این دوفعالیت آرایشی مواجه هستیم؟
موضوع جالبی که در سوال شما هست، این است که داریم راجع به اکسنتشن مو و ناخن صحبت می کنیم که گویا با نوعی از آرایش سروکار داریم که جنبه ثابت تری دارد، مثلا یک سری ماتیک ها هست که دیر پاک می شود یا ریمل های ضدآب که زیبایی را برای مدت نسبتا طولانی تر ثبت و ضبط کند. وقتی در محافل زنانه صحبت از استفاده ژل و بوتاکس می شود، سوال اول خانم ها در مورد پایداری و زمان ماندگاری این نوع از آرایش است. مساله پایداری و جاودانگی نه تنها برای مصرف کنندگان لوازم و مواد آرایشی، بلکه با نگاهی به محتوای اساطیر و داستان ها و حکایات گذشتگان متوجه می شویم مساله جاودانگی و حفظ جوانی همواره جزو دغدغه های مهم انسان بوده است. به نیکی می دانیم با گذشت عمر، انسان برخی از زیبایی های دوره جوانی را از دست می دهد. مو و ناخن نیز از این روند مستثنا نیستند. پس با خرج کردن مقداری پول، می توان جوانی را و متعاقبا زیبایی را به دست آورد و به یکی از دغدغه های انسان هرچند به شکل مصنوعی خاتمه داد. از دیدگاهی دیگر می توان گفت استفاده کنندگان این نوع از خدمات آرایشی، زیبایی را از نظر خود جانشین زشتی می کنند، جوانی را جانشین سالخوردگی، مصنوع را جایگزین طبیعی، گذشت زمان را به نفع خود تغییر می دهند و مرزهای دوگانگی های فوق را درهم می شکنند و نهایتا با دستکاری و مدیریت ظاهر، هویتی هرچند موقت در عرصه زمان، ولی جدید به خود می دهند و از این همه تغییر و مقابله با زمان لذت می برند. از طرفی دیگر، نیاز به ترمیم این نوع از آرایش قسمتی از برنامه های زمانی استفاده کنندگان را پر می کند و حتی می توان گفت به زندگی خیلی از افراد معنی می دهد؛ به اضافه اینکه بهانه ای برای آرایشگاه رفتن و دیدار های زنانه، سرگرمی و به روز کردن اطلاعات آرایشی است. بررسی جنبه طبقاتی مساله در حیطه آرایش موضوع بسیار دشواری است، برای مثال در مورد بورژوازی صحبت می کنیم. کدام بورژواها؟ بخشی از بورژواها به قول بوردیو افرادی هستند که خست به خرج می دهند و پولشان را نگه می دارند و ریاضت را پیشه و سعی می کنند برای نسل آینده خود سرمایه ای را به ارث بگذارند به عبارتی حال را فدای آینده می کنند. در مقابل، قشر دیگری از بورژوازی وجود دارد که سخت پایبند اخلاق لذت جویی و تفریح است. از وام گرفتن و اسراف ابایی ندارند و خواستار صعود در سپهر اجتماعی هستند و اینها هستند که هم توسعه دهندگان اقتصادی اند و هم مصرف کنندگان واقعی و لذت جو. در نتیجه پول خرج کردن برای آنها در سالن های آرایش، خریدن فتیش کالا و خدمات، جزو الزامات زندگی و لازمه خاستگاه اجتماعی- فرهنگی آنهاست.

جنبه پایداری، سرگرمی و فتیش کالا همیشه بوده است. چه شده که در چندسال اخیر این موارد دارای اهمیت زیادی شده است؟ از چه زمانی این ماجرا آنقدر مهم شده است؟
این سرمایه گذاری است. سرمایه گذاری در آرایش مهم است. چنداتفاق در این میان می افتد؛ یکی اینکه باز همان جنبه اجتماعی قضیه را نگاه کنید، یک سری ارزش ها از جمله ارزش های زیبایی در یک طبقه خاص و عموما حاکم ایجاد می شود و به علت سازوکار قدرت مشروعیت می یابد که به طبقه پایین تر که خواهان تقلید و الگو برداری از آنان است، منتقل می شود؛ یعنی در واقع معیارهای مسلط، به طبقه ای که مسلط نیستند، تسری می یابد. این فرآیندی دینامیک است که مدام در حال بازتولید است و قرار نیست جنبه پایا داشته باشد. تمایل به تقلید و گاه شاید رقابت و چشم وهم چشمی و برقراری تدریجی دموکراسی در مصرف به معنی دسترسی مشابه با کیفیت مشابه در آرایشگاه های نه چندان گران، فرد هم هویت صوری <<زیبا>> و هم ارتقای طبقاتی می یابد. به عبارت دیگر، این آرایش هم هویت فردی و هم هویت اجتماعی و متعاقبا تمایز بین خود و دیگری را رقم می زند هم جنبه زیبایی شناختی، اقتصادی، ذهنی و هم جنبه عینی را دارد، باز به قول بوردیو هم خودش را طبقه بندی می کند و هم دیگران او را. اینجاست که کلیشه ها یا طرح واره ها ایجاد می شوند، متنی را ایجاد می کنند که قرائت و برداشت هایی را به دنبال دارد. این کلیشه ها برای من کار قضاوت در مورد ابژه را آسان می کند و رفتار مرا نسبت به ابژه کنترل می کند و رقم می زند. این موضوع در مبحث طرح واره ها یا کلیشه ها در ادبیات علوم اجتماعی و شناختی جایگاه ویژه ای دارد. انواع و اقسام کلیشه ها وجود دارد که موجب می شود آدم ها را از طریق آنها مورد خوانش قرار دهیم. آنها آرایش می کنند تا خوانشی را ایجاد کنند که خودشان می خواهند در مورد آنها ایجاد شود. آنها دال هایی را ایجاد می کنند که مدلول هایی را ایجاب می کند. من به عنوان فرد ممکن است آرایشی داشته باشم که بخواهم خوانش خاصی از خودم را ارایه دهم. ما برای موقعیت های متفاوت رفتارهای متفاوت و آرایش های متفاوتی را بنا بر ضرورت محیط در نظر می گیریم. چرا؟ چون از محیط ها هم طرح واره هایی بر اساس تجارب قبلی خود داریم. این داستان در مورد به کارگیری زبان هم صادق است. انسان در محاورات معمولی هم با در نظرگرفتن موقعیت خویش و موقعیت طرف مقابل، شروع به صحبت می کند، یعنی با در نظرگرفتن موقعیت ها نحوه سخن گفتن را عوض می کند. باری به هرجهت، این جنبه فردی و اجتماعی قضیه در مورد آرایش بسیار مهم است. وقتی من خودم را شبیه دیگران می آرایم، اتحاد و فرهنگ مشترکی ایجاد می کنم.

این اشتراک قرار است چه چیزی به همراه داشته باشد؟
حس امنیت، یگانگی و پشتگرمی، هماهنگی فرهنگی، برابری اقتصادی و طبقاتی، جهان بینی مشترک و هم اندیشی را به ارمغان می آورد.
به سرمایه گذاری روی زیبایی برگردیم. همیشه این سرمایه گذاری مهم بوده یا در سال های اخیر مهم تر شده است؟ مقصودم این است که آیا همیشه زن ها برای سرمایه گذاری روی ظاهرشان این همه حساس بوده اند؟
احساس می کنم سوال شما همراه با سوء گیری منفی به امر آرایش است. اگر اینطور است، اجازه دهید من هم موضع خودم را تعیین کنم. من مخالف آرایش خانم ها نیستم. چرا؟ چون فکر می کنم آدم ها اختیار ریخت و قیافه خودشان را حتما دارند؛ یعنی حداقل باید این آزادی را داشته باشند که آرایش بکنند یا نکنند. این می تواند جزو اختیارات بشر باشد. ولی همین اختیارات بشر، ما را به سرمنشأ خوانش های قضیه بازمی گرداند. اگر من می خواهم جایی استخدام دولتی و رسمی شوم، سعی می کنم خودم را با معیارهایی که آنها می پسندند، منطبق کنم. یا اگر بناست بروم در یک شرکت خصوصی کار کنم، معیار آنها را در نظر می گیرم. این رفتار به هوش اجتماعی آدم ها برمی گردد. هوش اجتماعی مهم است. در واقع خودش می تواند انعکاس زیرکی های یک فرد باشد که بتواند بفهمد در اطرافش چه می گذرد. سرمایه گذاری روی بدن به صورت آرایش بعضی اوقات به شکل سرمایه گذاری نکردن روی بدن از طریق عدم به کارگیری آرایش به دست می آید؛ یعنی من اگر آرایش می کنم که بتوانم چیزهایی را به دست بیاورم، گاهی اوقات برای به دست آوردن اهداف یا مطلوب خود، آرایش نمی کنم حالا به سوال شما برگردم. گاه آرایش نکردن خود نوعی سرمایه گذاری به طریقی دیگر است. ما داریم روی جنبه هایی صحبت می کنیم که با تلاش و هزینه زیاد به دست می آید، یعنی کسی برای به دست آوردن سرمایه بهتر بعدی سرمایه گذاری می کند؛ مثلا به دست آوردن همسر بهتر. اما در این میان موارد بسیاری هم مشاهده می شود که زنان متاهلی هستند که نیازی به سرمایه گذاری برای به دست آوردن همسر ندارند اما کماکان این بازی را ادامه می دهند. در این موارد چه تحلیلی می توان ارایه داد؟ اگر شوهرکردن سرمایه بهتر است، در این صورت چنین زنی می خواهد سرمایه را حفظ کند!

یعنی این همه احساس ناامنی در ازدواج وجود دارد؟ همه در حال سرمایه گذاری یا حفظ کردن سرمایه اند؟ در همه جوامع این وجود دارد؟ و آیا می توان ضمانت کرد با وجود همه این سرمایه گذاری ها، ازدواج هایی که این همه سست هستند، ادامه پیدا کنند؟
داستانی داریم که در مورد جلال و جمال است. جلال برای مردان و جمال برای زنان است. زن باید جمال داشته باشد. این مساله جمال دایما تبلیغ می شود و به دست آوردن آن کاری ساده است و می تواند جواب دهد. من معتقدم اگر خودم را شبیه ایکس کنم که الگوی زندگی من است یا اصلا اینها را نداشته باشم و فقط خودم را شبیه تصویری کنم که مدروز است و من فکر کنم اگر خودم را شبیه اینها کنم، می توانم به جای آنها باشم، این خودش می تواند ایجاد انگیزه کند، یعنی من اگر فکر می کنم موهایم را بپیچم یا مثلا تزریق لب کنم تا شبیه فلان هنرپیشه شوم، این می تواند به من کمک کند. اگر دونفر هم به من گفتند تو چقدر شبیه فلانی هستی، یعنی من موفق شده ام. در نهایت من یک جور رضایتمندی درونی پیدا می کنم. همه اینها می تواند برای اینکه آدم ها سرمایه گذاری و خودشان را شبیه مدل هایی کنند که دوست دارند، انگیره دهد. معمولا هم این مدل ها از بالا دیکته می شود. کسی دوست ندارد مثلا شبیه زن کارگر شود. شاید مثلا یک زن کارگر دارای خصوصیات خوبی باشد، یا یک زن دانشمند، اما تا بخواهد اینها را ثابت کند، کسی حوصله ندارد بشنود یا ببیند. پس من خودم را به صورت یک تابلو درمی آورم به این امید که خوانشی از من شود که خودم می خواهم. فکر می کنم این داستانی است که زیر بار آرایش قرار دارد. در مورد سوال دوم شما جواب منفی است، جوامع متفاوت ارزش ها و هنجارهای خاصی دارند که می تواند جزو ویژگی های خاص آنها و پاسخ آخرین سوال شما باشد، آرایش می تواند در برخی مواقع در حد گام اول روابط مستحکم تر باشد و گاه ایجاد نه همگرایی بلکه واگرایی کند، ولی مسلما در زندگی مشترک چیزهای بسیار جدی تری از آرایش وجود دارد و حرف آخر اینکه آرایش ماهیتا نمی تواند متضمن خوشبختی یک زوج باشد.

چه اهمیتی دارد؟ چرا ما آنقدر باید سرمایه گذاری کنیم و سرمایه مان را حفظ کنیم؟ آیا همه دنیا درگیر این سرمایه گذاری اند؟ آیا این سرمایه گذاری بابت نداشتن امنیت است؟
من امروز جایی بودم برای استخدام عده ای. خانم های دانشمندی حضور داشتند. شوهر یکی از خانم ها آدم معروفی بود. بخشی از وقت جلسه صرف معرفی همسر این خانم برای کسانی شد که این فرد را نمی شناختند. این زیر سایه شوهربودن، هنوز در جامعه ما مهم است، یعنی زن هویت خودش را هنوز بر اساس چه بودن خودش به دست نمی آورد، یعنی بستگی به این دارد که تو زن چه کسی، خواهر چه کسی و دختر کدام مرد هستی. متاسفانه فردیت زن با وجود تمام تلاش هایی که طی سال های گذشته شده، به آن صورتی که باید به وجود نیامده است. شاید من از طریق صورت و آرایش بتوانم خودم را به صورت متاعی دربیاورم که بتواند خریدار بهتری داشته باشد؛ یعنی همان سرمایه گذاری بهتر. در مورد خانم متاهلی که از صبح تا شب در آرایشگاه است و من عرض کردم برای نگه داشتن سرمایه است، این سرمایه خواسته یا نخواسته همان سایه ای است که در جامعه ما باید بر سر زن وجود داشته باشد تا اعتبارش را از آن بگیرد و گرنه کارها سخت تر پیش می رود. سرمایه های اجتماعی معمولا با وجود همه توانایی های زن، به نفع زن بیوه، مجرد یا سرپرست خانواده آنطور که برای مرد مجرد است، نیست… .

یعنی فضای ازدواج این اندازه ناامن است؟
مساله این است که حداقل تحلیل خانم هایی که گاهی با من صحبت می کنند، ترس از تُردبودن نوع ازدواجشان دارد. قوانینی وجود دارد که دست ها را برای ازدواج مجدد یا توانایی برای طلاق دادن همسرانشان بازمی گذارد. در خانواده هایی که یک مرد موفق است، حفظ مرد برای یک زن بسیار شاق است. دختران دیگری هستند که زیباترند و موقعیت های بهتری دارند و اینها همه موجب ترس می شود. یک زن سرمایه گذاری تمام عمری می کند و خیلی موارد وجود دارد که درسش را نیمه تمام ول می کند، یعنی سرمایه اجتماعی و فرهنگی ای را که باید برای خود داشته باشد، در یک ازدواج صرف می کند. در نتیجه در میانه کار، وقتی نارو می خورد، چه باید بکنند. پس دست به گریبان آرایش می شود؛ آرایشی که حتی به صورت کاذب، موجب می شود زن ها اعتمادبه نفس بگیرند، زیبایی هایی را که ندارد برای خودش بخرد. به علاوه اینکه احساس ناامنی وجود دارد و البته اینکه زمان هم می گذرد و ردپای آن روی بدن زن می ماند پس اگر من بتوانم کارهایی کنم که خودم را جوان نشان دهم، می توانم با رقبای جوان تر رقابت کنم، من می خواهم روی این مساله پایداری تاکید کنم. یعنی در واقع یک سری آرایش ها هست که پایداری را به انسان می دهد، ولی خب از آن طرف خواه ناخواه طبیعت، کار خودش را می کند.

پس یعنی هیچ راه دیگری غیر از این نیست؟ یعنی زن ها باید دایم در حال تقویت زیبایی ها باشند؟
زیبایی ها را به صور متفاوت می توان حفظ کرد، مثلا الان در اروپا هیکل ورزیده و سالم خیلی مد روز است، یعنی آدم ها وقت می گذارند، ورزش می کنند، ممکن است درلحظه مانند آرایش به چشم نیاید، اما به هرحال تاثیرگذار است. اینها در واقع موجب می شود که بگوییم معیارهای زیبایی متغیر است. در کل معیارهای زیبایی استاندارد نیست.

سوال من در مورد معیار زیبایی نیست. چه اهمیتی دارد که بخواهیم زندگی را حفظ کنیم؟
ما الان در حال صحبت کردن راجع به زنان هستیم اما مردان هم همین اندازه به زیبایی شان اهمیت می دهند. آرایش هم برای آنها همان قدر کار کرد دارد که برای زن ها دارد.

آنها هم با همین دلایل؟ برای حفظ زندگی مشترک؟
من مقاله ای می خواندم که زن ها بر اساس معیارهای مردانه خود را زیبا می کنند و در آن مقاله آمده بود که مردان هم بر اساس معیارهای مردانه خود را زیبا می کنند. این ظاهرا طرز تفکر حاکم است؛ یعنی نوع تفکری که حاصل سلطه مردانه است.

به سوال من برگردیم. چرا زن باید این همه تلاش کند تا همسر پیدا و همسر را حفظ کند. زن ها به ساده ترین روش یعنی آرایش روی می آورند؟ جواب این را کامل نگرفتم، ممکن است لطفا توضیح بیشتری بدهید؟
اگر برسیم به زنی که نیازمند مرد نیست، یعنی بتواند روی پای خودش بایستد، اساسا از نظر اقتصادی و فرهنگی کاراکتر مستقل داشته باشد، باید با فرهنگ مسلط جامعه درگیر شود. برگردیم چنین زنی را در نظر بگیریم که فردیت دارد، روی پای خودش است، استقلال دارد، سلیقه زندگی کردن دارد و سلیقه را می تواند هم به خودش و هم به اطرافیانش دیکته کند. در آن صورت آن جنبه آرایش زن چیزی بسیار شخصی می شود. چیز دیگری هم هست؛ آرایش با خودش یک جور نوآوری و هنر دارد، مثلا این ناخن هایی که کاشت می کند، نقاشی ای که روی آن می کشند، جالب است و شاید فقط از نقطه نظر زیبایی شناختی و مرتب بودن اهمیت داشته باشد.
روزنامه شرق

کد خبر: ۵۵۰۱۲

تاریخ خبر: ۱۳۹۳ پنج شنبه ۱۶ بهمن

سالنــــامـــه ارغنـــــــون هامـــون (فروش اینترنتی)

فصــــلنــامـــــه نــــامـــــه هـــامـــــون (فروش اینترنتی)

دوهـفتـــــــه نــامـه آوای هـــــامــــون (فروش اینترنتی)

انتـــــشــــــــارات هــــامـــــــون نـــــو (فروش اینترنتی)

نشستن در لژ مخصوص غول‌های ادبی؛ درباب منوچهر آتشی

درباره استاد غلامعباس توسلی؛ حافظه زنده جامعه شناسی

توسلی در سه بزنگاه تاریخی؛ یادداشتی از حمیدرضا جلائی‌پور

آکادمیسین مردم‌مدار؛ یادداشتی از حسین سراج زاده

جاودانگی همواره دغدغه‌ بوده؛ درباره مخارج هنگفت مردم برای زیبایی

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

اخبار مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ