سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، الهام بهروزی: «حسین دهقانی درگذشت»؛ خبر کوتاه، اما شوک‌آور بود. حسین دهقانی در عرصه نویسندگی و کارگردانی تئاتر بوشهر نامی شناخته‌شده بود. وی در طول زندگی خود در کنار دیگر بزرگان تئاتر بوشهر نظیر ایرج صغیری، احمد آرام، غلامحسین دریانورد، حسن مختارزاده، علی غلامی، رمضان امیری و… نقش بسزایی در انعکاس زیست‌بوم، باورها و آیین‌های جنوب ایفا کرد.
دهقانی در رمان‌های خود با درآمیختن باورهای ساحل‌نشینان جنوبی با زندگی، داستان‌های آفریده است که در عین باورپذیری، پرتره‌ای از جهان‌اندیشی و درهم تنیدگی زیست مردمان این خطه با موجودات افسانه‌ای دریایی را ارائه کرده است. حسین دهقانی علاوه بر داستان‌نویسی و نویسندگی، در کارگردانی تئاتر و پرورش یک نسل تئاتری در بوشهر نقش‌آفرینی کرده است که از شاگردان این هنرمند می‌توان به اسماعیل فلاح‌جوان، علامرضا احمدی، محسن قیصی‌زاده، شهرزاد شاکردرگاه، مهدی انصاری و … اشاره کرد.
حسین دهقانی متولد یکم اردیبهشت ۱۳۲۷ در بوشهر بود که دیپلم خود را در سال ۱۳۴۸ از مدرسه تاریخی سعادت گرفت. وی در دوران تحصیل خود به دلیل علاقه‌ای که به ادبیات و هنر و کتاب‌خواندن داشته، به‌عنوان کتابدار در این مدرسه فعالیت می‌کرده است. دهقانی در دوران پیش از انقلاب؛ یعنی در سال ۱۳۵۰ به استخدام وزارت فرهنگ درآمد که پس پیروزی انقلاب با انحلال این وزارتخانه در دانشکده علوم پزشکی بوشهر مشغول به کار و سرانجام در سال ۱۳۷۸ بازنشسته شد.
دهقانی در کنار داشتن پیشه کارمندی، از هنر غافل نشد و از همان نوجوانی در نمایش‌هایی که در بوشهر به روی صحنه می‌رفتند، به ایفای نقش می‌پرداخت. او در دو کار برجسته نمایشی «قلندرخونه» و «محپلنگ» به کارگردانی ایرج صغیری، پدر تئاتر بوشهر بازی کرد و در آن دوره با نوشتن نمایشنامه‌ها و بازی‌های درخشان به یکی از پرکارترین هنرمندان تئاتر بوشهر مبدل شد. دهقانی در سینما هم با تولید چند اثر کوتاه طبع‌آزمایی کرد.
این هنرمند سپس با انتشار دو اثر داستانی به نام‌های «مرثیه نقده‌دوز» و «من‌من‌داس‌ها به ساحل می‌آیند» در سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۴ رسماً به جرگه داستان‌نویس‌های بوشهری پیوست که آثار داستانی وی متأثر از زیست‌بوم و جغرافیای بوشهر و باورها و افسانه‌های این سامان خلق شده‌اند. دهقانی همچنین از پژوهش در تاریخ، آیین‌ها و هنر تئاتر بوشهر نیز درنماند و در این زمینه آثاری چون «تاریخ تئاتر در بوشهر»، «شمربازی» و «اصناف در بوشهر» و مقالات ژورنالی متعددی را منتشر کرد. وی در سال‌های آخر عمر به سفرنامه‌نویسی روی آورد که در این زمینه «سفرنامه جم» را در سال ۱۴۰۱ به همت انتشارات پاتیزه راهی بازار کتاب کرد.
دهقانی که در طول حیات هنری خود نقش مؤثری را در پویایی و پرورش نسلی خلاق در تئاتر بوشهر ایفا کرد، شامگاه شنبه، چهارم فروردین ۱۴۰۳ در سن ۷۶ سالگی بر اثر ایست قلبی جان به جان‌آفرین سپرد. درگذشت این هنرمند، جامعه تئاتری بوشهر را به شوک فروبرد.
حسین دهقانی اولین تئاتر جدی بوشهر را در دوران بعد از انقلاب ساخت
در این میان، جهانشیر یاراحمدی با بیان اینکه ضایعه درگذشت وی برای جامعه فرهنگ و هنر استان بوشهر جبران‌ناپذیر است، به خبرنگار ایبنا در بوشهر گفت: استاد دهقانی از پیشگامان تئاتر نوین بوشهر در دهه چهل شمسی بود که زیر نظر زنده‌یاد منوچهر آتشی شاعر برجسته، بازی در آثار تئاتری را آغاز کرد و خیلی زود وارد جرگه کارگردانی شد و نمایش‌های متعددی را در دهه چهل روی صحنه برد.
نویسنده «نمایش در بوشهر از آغاز تا امروز» ادامه داد: حسین دهقانی در اوائل دهه پنجاه به ایرج صغیری پیوست و در دو شاهکار تئاتری بوشهر در این دهه بازی کرد. او در نمایش «قلندرخونه» و «محپلنگ» نقش‌های کلیدی را درخشان بازی کرد. نمایش‌هایی که علاوه بر جشن هنر در تالار اصلی تئاتر شهر و سنگلج نیز خوش درخشیدند.
وی افزود: زنده‌یاد دهقانی پس از انقلاب ۵۷، اولین نمایش جدی بوشهر را به نام «آموزگاران» نوشته محسن یلفانی روی صحنه برد. پس از آن در دهه ۶۰ و ۷۰ و ۸۰ به آموزش و هدایت جوانان تئاتری روی آورد و جوانان زیادی را تربیت کرد.
یاراحمدی یادآور شد: در دو دهه اخیر او تجربیات خود را در قالب مقالات پژوهشی، کتب پژوهشی منتشر کرد و در حوزه ادبیات داستانی نیز چندین رمان به زیور طبع آراسته کرد. او علاوه بر فعالیتهای تئاتری و پژوهشی، از پیشگامان سینما در بوشهر بود و چندین فیلم کوتاه هم تولید کرد.
استاد دهقانی مسلط به ادبیات عامه، اسطورهشناسی، تعزیه، تئاتر و سینما بود
مهدی انصاری، داستان‌نویس و کارگردان تئاتر بوشهر که از شاگردان زنده‌یاد حسین دهقانی بوده است، با بیان این مصرع «ای واویلا چه نهنگی شی گل آوی» به خبرنگار ایبنا درخصوص درگذشت استاد خود گفت: حسین دهقانی به معنای واقعی یک پدر معنوی بود. بی‌دریغ درس می‌داد و مثل خیلی از پیشکسوتان کناره‌گیر و در آموزش بخیل نبود.
وی ادامه داد: او حضور همیشگی در کتابخانه داشت و از جدیدترین آثار مطلع بود. بسیار به جوانان و علاقه‌مندان هنر اعتماد و کمک می‌کرد؛ نمونهاش خودم. در دهه هفتاد که دانش‌آموزی درس‌نخوان ولی عاشق کتاب بودم، مجلات پررونق آن زمان را در حوزه هنری با خط خودش به من اهدا می‌کرد. با حوصله و عشق مرتب به سوالاتم در مورد سبک‌های ادبی و اسطوره‌ها و تاریخ تئاتر و تاریخ شهر و استان بوشهر پاسخ می‌داد. تسلط بی‌نظیرش در این حوزه‌ها غبطه‌برانگیز بود.
مدیر نشر «هلیله» سپس با اشاره با سابقه هنری زنده‌یاد حسین دهقانی بیان کرد: او کسی بود که در دهه ۳۰ به همراه منوچهر آتشی و جمعی از دانشآموختگان مدرسه سعادت به اجرای تئاتر میپرداختند تا اینکه با برگشتن دانشجوی پرسودای دانشگاه فردوسی مشهد به بوشهر، استاد ایرج صغیری فصل مهمی در تاریخ تئاتر بوشهر و ایران با نمایش‌های «قلندرخونه» و «محپلنگ» در جشن هنر سال‌های ۱۳۵۴ و ۱۳۵۶ رقم خورد که یکی از مهم‌ترین اعضای گروه و از پایههای این دو اثر، حسین دهقانی بود.
انصاری تأکید کرد: حسین دهقانی اولین کسی است که جایزه فیلم کوتاه را برای فیلم کوتاه «ماهی» در قبل از انقلاب و در جشنواره سینمای آزاد از آن خود کرد. دهقانی به همراه مسیح مالکی و خورشید فقیه از بانیان سینمای آزاد در بوشهر بود. دهقانی مسلط به ادبیات عامه، اسطورهشناسی، تعزیه، تئاتر و سینما بود.
وی یادآور شد: حسین دهقانی در دهه هفتاد به همراه احمد آرام، نویسنده و کارگردان مشهور بوشهری تئاتر کارگاهی را در حوزه هنری بنیان نهاد. در سال‌های بعد نیز به عنوان مدیر هنرهای نمایشی حوزه هنری، رپتوار تئاتر مدرن را در چندین دوره برگزار کرد. دهقانی در سال‌های بعد از رفتن از حوزه به پژوهش و نویسندگی پرداخت که ماحصل آن چندین کتاب پژوهشی در حوزه تئاتر، تعزیه، فرهنگ عامه، تاریخ و رمان‌های «مرثیه نقده‌دوز»، «من من داس‌ها»، «گریسی» و… است.
انصاری با بیان اینکه میراث حسین دهقانی علاوه بر آثار متنوعش، تربیت نسلی از هنرمندان تئاتر و سینما در دهه شصت و هفتاد و هشتاد اس، افزود: او به همراه احمد آرام در دو دهه در تئاتر بوشهر جریانساز بود. استاد دهقانی را با لبخند همیشگی‌اش به یاد میآورم. با کَل محمد و دیالوگ مشهورش در نمایش «قلندرخونه» که همیشه سلام علیک بینمان بود…
وی سپس از تولید یک مستند درباره این هنرمند فقید در ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۲ خبر داد که بخشی از این مستند ضبط‌شده و در این باره گفت: این مستند پرتره به همت آریو انصاری، هنرمند و فیلمساز بوشهری در حال ساخت بود که آخرین مصاحبه و تصاویر را در اسفندماه در شیراز از استاد دهقانی ضبط کرد که متاسفانه زمانه یاری نکرد. یادش گرامی‌باد.
«حسین دهقانی و آداب خردمندی»
جواد متین، پژوهشگر و عضو انجمن منتقدان تئاتر کشور نیز درگذشت حسین دهقانی را ضایعه‌ای جبران‌ناپذیر برای جامعه هنری بوشهر خواند و به ایبنا گفت: خبر تلخ درگذشت حسین دهقانی بازیگر، نویسنده، پژوهشگر، منتقد و معلم تئاتر در نخستین روزهای سال ۱۴۰۳ و در آستانه روز جهانی تئاتر شوک بزرگی به خانواده تئاتر استان بوشهر وارد کرد.
وی افزود: حسین دهقانی هنرمندی جامع‌الاطراف بود که فعالیت‌هایش پهنه وسیعی را در بر می‌گیرد. دهقانی از هنرمندان و بنیان‌گذاران سینمای مستقل و تئاتر تجربی در بوشهر بود، وی در دهه هفتاد شمسی کارگاه بازیگری حوزه هنری را به همراه احمد آرام بنیان گذارد، کارگاهی که به اعتراف خیلی از هنرمندان بزرگ تئاتر ایران حداقل یک یا دو نسل نیروی متخصص تئاتری به جامعه این هنر ارائه کرد. کارگاه‌هایی که ضمن کشف استعداد، با پرورش اصولی این هنرمندان جوان مسیر روشنی پیش روی آنان می‌گشود.
متین ادامه داد: جلسات تحلیل، نقد و بررسی تئاتر و آثار ادبی بزرگ جهان از دیگر برنامه‌هایی بود که از سوی حسین دهقانی بهصورت جدی هدایت می‌شد و همواره یادداشت‌ها و مقالات متعددی از وی و شاگردانش در مطبوعات بوشهر به چاپ می‌رسید. تأثیر این نشست‌های علمی همچنان در فضای هنری و ادبی استان بوشهر مشهود است. بررسی آثاری چون کمدی الهی دانته، سهگانه اشیل و تئاتر یونان، نمایشنامه‌های شکسپیر، استریندبرگ، ایبسن، آثار نویسندگان ایرانی چون اکبر رادی، بهرام بیضایی، صادق چوبک، هدایت، صادقی، گلشیری، خوانش و تحلیل شاهنامه فردوسی و … از جمله فعالیت‌هایی بود که در کارگاه نمایش تجربی حوزه هنری در کنار آموزش و پرورش بازیگران جوان با جدیت دنبال می‌کرد.
این بازیگر و پژوهشگر حوزه تئاتر تأکید کرد: شاید این کنش شبهه آکادمیک حسین دهقانی امروزه عجیب، دشوار یا غیر ممکن به نظر برسد، ولی باید پذیرفت که این مرد بزرگ «آداب خردمندی» را که گوهر گمشده روزگار ماست، خوب می‌دانست، همچون رسولی که می‌بایست راه خوب دیدن، خوب فکر کردن و درست زندگی کردن را به شاگردانش بیاموزد. همانگونه که خود زیست.کو تا مادر گیتی دوباره چون ایشان بزاید.
