یک.
تعریف های گوناگونی از محیط زیست در متون مختلف ارایه شده است که از میان آنها می توان متن حقوقی مصوب شورای جامعه اقتصادی اروپا در تاریخ ۲۷ ژوئن ۱۹۶۷ اشاره نمود که در تعریف محیط زیست چنین می گوید: “محیط زیست شامل آب و هوا، خاک، عوامل درونی و بیرونی مربوط به زیست هر موجود زنده می شود.”
به نظر برخی از دانشمندان؛ محیط زیست شامل “مجموعه ای از به هم پیوستگی عوامل بیرونی است که حیات و کلیه جنبه های زیستی موجودات زنده از آن تاثیر می پذیرد.” و اما یکی از جامع ترین تعریفی که در ارتباط با واژه محیط زیست به ویژه از سوی یونسکو به کار می رود اصطلاح زیست سپهر (زیست کره یا بیوسفر) می باشد که عبارت است از “محیط زندگی بشر یا بخشی از جهان که طبق دانش کنونی بشر امکان زیستن در آن وجود دارد.”
دو.
استان بوشهر با بیش از هفتصد کیلومتر سواحل، دو پهنه آبی خلیج فارس و دریای عمان، موقعیت استراتژیک، دمای مناسب آب و وجود منابع طبیعی گوناگون از اهمیت بسیار زیادی در عرصه اقتصاد محیط زیست برخوردار است. اما متاسفانه مساله محیط زیست در بعضی موارد در این استان، زیاد مورد توجه قرار نگرفته است. از جمله مواردی که می توان به آن اشاره نمود وضعیت فاضلابها می باشد. در حال حاضر هیچ کدام از شهرهاى استان از نظر دفع آبهاى سطحى و فاضلاب داراى وضعیت مطلوبى نمى باشد. این امر در شهرهاى ساحلى استان بخصوص شهرهاى بوشهر، گناوه و دیلم وضعیت اسفبارى را سبب شده است. فاضلاب اکثر شهرها و روستاهاى استان یا وارد سفرههاى آب زیرزمینى شده یا به رودخانهها و یا به مناطق جزر و مدى تخلیه مىگردند که وارد زنجیره غذایى انسان از طریق استفاده از ماهى و میگو مىشوند. بخش اعظمی از پساب های شهری یا از طریق چاه های زمینی جذب زمین می شود و یا از طریق مجاری آبی زیرزمینی راهی دریا و باعث آلودگی های محیطی پهنه های خلیج فارس می شود. در شهر بوشهر از طریق ۱۶ شبکه، فاضلاب خام مناطق مسکونى وارد دریا مىگردند. همچنین شنیده ها حاکی از آن است که فاضلاب بیمارستان و بعضی مراکز درمانی دیگر نیز به دریا وارد می شود که این امر سبب بروز برخی بیماری های پوستی و به خطر انداختن حیات آبزیان نیز می گردد. جدای از مورد فاصلاب های خانگی بوى مشمئز کننده در اغلب خیابانها و معابر منتهى به دریا در بوشهر به مشام می خورد و مسیرهاى عبور فاضلاب در شهر آکنده از حشرات موذى و پشه است. در شهر بوشهر مدیریت مناسب بر فاضلاب های شهری وجود ندارد. مدیریت فاضلاب های شهری و صنعتی با شرکت های آب و فاضلاب شهری است که متاسفانه این موضوع در بوشهر آنطور که باید مد نظر قرار نگرفته است. امید است با تخصیص اعتبارات لازم به دستگاه های متولی و مدیریت بهینه بر پساب های شهری از تخلیه فاضلاب های شهری به سمت دریا جلوگیری کرد تا بیش از حیات آبزیان به مخاطره نیفتد.
سه.
وجود چاه های نفت و گاز و خطوط انتقال آنها به دریا، استقرار صنایع عمدتن نفت و گاز و پتروشیمی و از طرفی نبود مدیریت پساب های شهری از منابع آلاینده ثابت، پسابهای صنعتی، تخلیه آب شتشوی کشتی‌ها به داخل دریا، نشت مواد نفتی ناشی از حوادث مربوط به نفت کشها و سکوهای نفتی، عوامل طبیعی نظیر طوفانها، گرد و غبار و مواد زائد ناشی از ارگانیزمهای دریایی نیز در آلودگی خلیج فارس نقش بسزایی دارند.ناگفته نماند، تردد کشتی در پهنه خلیج فارس از جمله کشتی های نفت کش و غول پیکر از دیگر عوامل آلاینده این حوزه دریایی و از دغدغه های زیست محیطی این شهر به شمار می رود.یک مقام مسئول در سازمان محیط زیست ایران اعلام کرد سالانه حدود یک میلیون و دویست هزار بشکه نفت وارد خلیج فارس می‌شود. در همین حال به گفته مسئولان سازمان محیط زیست، ایران قصد دارد با انجام یک سرمایه گذاری ۳۰ میلیون دلاری با این آلودگی‌های گسترده مقابله کند. دهقانی استاد دانشگاه خلیج فارس بوشهر در گفت و گویی با مهر اظهار داشت: “وجود نیروگاههای تولید برق و آب شیرین کنها و فاضلاب شهرها از دیگر مواد آلاینده های خلیج فارس به حساب می آیند. هر نیروگاه به طور متوسط ۱۷۵ هزار متر مکعب در ساعت پساب از طریق پالایشگاه به سمت دریا تخلیه می کند.پسابهای شهری که غالبا فاقد سیستم جمع آوری و انتقال تصفیه فاضلاب شهری هستند روزانه ۷۰ هزار متر مکعب آلودگی وارد خلیج فارس می کنند.” بنابراین لازم است با تدوین برنامه ریزی های راهبردی و عملیاتی کردن آنها و همینطور با تخصیص اعتبارات کافی برای دستگاه های متولی و مدیریت بهینه گامی جدی برای برون رفت از وضعیت فعلی برداشته شود در غیر اینصورت در سال های آتی دیگر خبری از دریای پاک و سالم نخواهد بود. انتظار می رود همان اندازه که به حق برای حفظ نام خلیج فارس تلاش می شود، برای حفظ هویت حیاتی و زنده ماندن آن نیز تلاش گردد.
چهار.
عوامل زیست محیطی مانند آب، هوا، خاک و… می تواند جامعه را از خطر بیماری های روحی وروانی و جسمی نجات دهد. زمانی که محیط زیست سالمی برای زندگی وجود داشته باشد، بیماری ها کمتر به سراغ انسان می آید. با تخریب هر بخش از محیط زیست بخشی از وجود انسان نیز تخریب می گردد و این امر سبب تضعیف روحیه ی وی می شود. تخریب محیط زیست یعنی نابودی انسان. متاسفانه درجامعه کنونی ما، از معجزه ی محیط زیست سالم؛ کسی خبر زیادی ندارد و با محیط زیست به عنوان ابزاری برای رسیدن به صنعتی شدن برخورد می گردد. ما روزانه شاهد قطع درختان جنگل، خشکی تالاب ها و دریاچه ها، تهدید و تخریب باغ ها، آلودگی های هوا و دریا و… هستیم و به آسانی از کنار آنها می گذریم و این امر باعث گردیده که مشکلات زیست محیطی را مشکلاتی حاشیه ای و بی اهمیت بدانیم. به طور مثال در شهر بوشهر درختان کاشته شده در حاشیه خیابان توسط برخی ادارات به بهانه های مختلف از جمله نصب تیرهای برق، قلع و قمع می شود و “فضای سبزشهرداری بوشهر” که از جمله مهم ترین وظیفه ی آن ” سبز نگه داشتن پارک ها، میادین، سطوح فضای سبز و انجام هر گونه تحقیقات علمی و کشاورزی در ارتباط با مسائل فضای سبز و طرح و برنامه ریزی در جهت گسترش این امر و ارائه خط مشی های اساسی و بنیادی و پیگیری اجرای قانون حفظ و گسترش فضای سبز در شهر و سایر مقررات مرتبط در این زمینه می باشد” توجه چندانی به این مورد نمی کند!!! وجود درختان و فضای سبز می تواند بر روحیه شهروندان بوشهری تاثیر مثبت زیادی داشته باشد و باعث افزایش روحیه نشاط و شادی در سطح شهر گردد. انتظار می رود مسئولان فضای سبز بروضعیت درختان و فضای سبز توجه بیشتری نمایند و در حفظ درختان به عنوان بخشی از محیط زیست شهر بوشهر برنامه ریزی های اصولی تر و کاربردی تری صورت دهند.
پنج.
در مقدمه بیانیه کنفرانس سازمان ملل متحد (استهکلم۱۹۷۲) آورده شده است که: “انسان شکل دهنده محیط زیست خود است. محیطی که به وی توانایی های فیزیکی و فرصت رشد معنوی (اخلاقی، اجتماعی و روحی) می بخشد.” معنای این گفتار این است که انسان شکل دهنده محیط زیستی است که به دست وی ساخته شده است، پس باید مورد توجه قرار گیرد، به گونه ای که باید آن را بخشی یا حداقل جز اصلی محیط طبیعی به حساب آورد. در اینجا وظیفه بر عهده انسان گذاشته شده است. انسانی که خود یکی از عوامل تخریب محیط زیست به نفع خود می باشد و این خودخواهی سبب از بین رفتن محیط زیست سالم گردیده است. اما انسان های دلسوزی که به محیط زیست احترام می گذارند و آن را جدای از خود نمی دانند، می توانند با کمک دولت اقدام به تشکیل انجمن ها و تشکل های مردمی حفاظت از محیط زیست، حمایت از دیدگاه های این گونه تشکل ها و تخصیص اعتبار لازم برای اجرای طرح های ارائه شده توسط این نهادها، آموزش در مدارس و دانشگاه ها، برگزاری جشنواره های آشنایی بیشتر مردم با محیط زیست و … نمایند و این خود از جمله مواردی است که سبب می شود تا حدودی محیط زیست سالمی داشته باشیم و از تخریب آن به دست خود انسان ها تا اندازه ای جلوگیری کرد. همچنین می توان به این نکته اشاره نمود که نبود تفکر و فرهنگ حفظ محیط زیست در کشور، از جمله مشکلاتی است که می توان بر آن تاکید کرد. جهت رفع این موضوع نیز می توان با بهره گیری از رسانه های تصویری و نوشتاری، ارزش، اهمیت و ضرورت حفظ محیط زیست و زیان های نابودی تدریجی این منابع را برای آگاهی افکار عمومی بیان کرد تا با بسیج ملی، به احیای منابع و جلوگیری از تخریب بیشتر آنها اقدام شود. مجددن در این زمینه نیز می توان به حضور و فعال نمودن ان جی اوها یا سازمان های مردم نهاد فعال در حوزه محیط زیست و بها دادن به آنها اشاره نمود که با طرح ها و برنامه های خود در این زمینه باعث گسترش هر چه بیشتر تفکر و فرهنگ محیط زیست شوند.
مهدیه امیری؛ سردبیر سایت هامون و عضو شورای نویسندگان هامون می باشد.
