انسان بی‌دفاع، چه باید بکند؟ (ضیا موحد)

گفتاری از جواد مجابی
انسان بی‌دفاع، چه باید بکند؟

برای من تجدد و پیشرفت مداوم، مسأله اساسی و مشغله ذهنی است. معتقدم آدمی به جایی نمی رسد که بایستد و خود را حتی تکرار کند، بلکه مرتب دارد رشد می کند و در مسیری به جلو می رود. مسیر، پایانش مشخص نیست اما همین که این مسیر را ادامه می دهید یعنی دارید راه پیشینیان را طی می کنید و به ادامه آن کمک می کنید. بنابراین انسان باید در راه باشد و به این معنا، شما جز پیشروی کاری ندارید. با این مقدمه باید بگویم یکی از وظایف هنرمند عبور آگاهانه از سنت و پیشروی مستمر است. یعنی تو دایما با عصیان در برابر خودت، خود را وادار به دگرگونی می کنی.
شیوه من این است که به کارهایی که در گذشته انجام داده ام دلبستگی نداشته باشم و به آنها افتخار نکنم بلکه از آنها عبور کنم. باید از شرایط نو بنویسم. به نوذهنی و نواندیشی قایلم و معتقدم باید مدام نو بود و نو شد. اگر در قله ای ماندگار باشید از گفت و گوی مداوم با عصرتان دریغ کرده اید.
گاهی گفته می شود هنرمند از زمان خودش جلوتر است، اما این عقیده ای درست نیست. هنرمند، تنها زمان خود را درک می کند و این درحالی است که دیگران اندکی عقب ترند و دیرتر به آن می رسند. البته نوآوری هنرمند نباید بی ارتباط با عصر خود باشد چرا که ارتباط هنرمند و مخاطب درک نمی شود. البته شخصا هرگز برای مخاطب چیزی ننوشته ام بلکه همواره به خاطر حد اعلای ظرفیت ذهن نوشته ام. همیشه بالاترین حد فکری خودم برایم مطرح بوده است. مسأله مخاطب بعدا مطرح می شود یعنی اهمیت ثانویه دارد. به این معنا، خودم را در سطح مخاطبان قرار نمی دهم و در بند فروش اثرم نیستم. هنرمندان بزرگ چنین بوده اند. مثلا مخاطبان حافظ، نه سواد آنچنانی داشتند و نه فهم درستی از آثار این شاعر بزرگ اما او با حداکثر کوشش ذهنی ‎اش نوشته و برای همین هم تا امروز مخاطبان زیادی داشته و دارد. هر هنرمند صادقی به اثرش این طور نگاه می کند. این گونه است که وظیفه هنرمند سنگین می شود. دشواری وظیفه ای که <<شاملو>> مطرح می کند از این نظر تعبیر مناسبی است. قدما به دلیل روابط استاد- شاگردی و تعلیمات مداوم، متوجه خطیر بودن این امر بودند اما اکنون اوضاع به گونه ای دیگر است و همه می گویند می خواهم صدای خودم را داشته باشم. تصور می کنم آدم های مستبد معمولا جوابی در آستین دارند، اما دموکرات ها می دانند که پاسخ دادن به هر مسأله دشوار است و طرح درست سوال هاست که ممکن است دیگران را به پاسخ درست هدایت کند. اگر سوال های مختلف در اثر شما به صورت هنری مطرح شود این شما نیستید که باید آن را پاسخ دهید بلکه این نهادهای اجتماعی و حکومت ها هستند که باید در پی پاسخ یابی باشند.
ما سوال طرح می کنیم اما جوابش…
طرح مسأله حقوق شهروندان یا صلح در زمین، طرح سوال است و پاسخ آن به عهده هنرمند نیست، بلکه راه حل را باید جامعه ارایه بدهد. وظیفه هنرمند این است که بگوید مسائل اساسی عصری که او در آن زندگی می کند کدامند. چنین هنرمندانی هستند که ماندگار شدند. برای نمونه ساموئل بکت در شرایط بحران اقتصادی و جنگ جهانی دوم <<در انتظار گودو>> را می نویسد و مسأله انتظار را مطرح می کند که در ذهن همه تلاطم داشت. این جا هنرمند موازی با شرایط عمل می کند. کاری که شاملو هم کرد و مسائلی را مطرح ساخت که با انتظارات زمانه خودش همسو بود و هست. حافظ، زمانی مسأله عشق، محبت یا مدارا با دشمن را مطرح کرد که دور و برش خشونت بود و وحشت. او می دانست که مردمش از ریا و خشونت خسته شده اند و این سوال را مطرح کرد که آیا عشق نمی تواند جلوی این خشونت ها را بگیرد… البته جواب قطعی به این سوال نمی دهد.
کجا قرار داریم؟
<<قدرت>> یکی از محورهای ذهنی من است و همواره به آن فکر کرده ام. قدرت دین، قدرت عشق، قدرت فیزیکی و متافیزیکی، قدرت افکارعمومی یا قدرت دولتی و همین طور قدرت مرگ می تواند موضوع آثار ما باشد. از سوی دیگر، پرداختن به <<قدرت>> در سایه تاریخ، مشغله دیگر من است. البته تاریخ واقعی و نه تاریخ جعلی که حکومت ها در سیر زمان و زمانه ساخته اند. تاریخی که در قصه های مردمی، زبان ما، افسانه ها و مخصوصا در شعر ما است و همین طور بعضی از آثار منثور ما را شامل می شود، مراد من از واژه تاریخ است. درگیری آدم بین دو نوع قدرت و فرارکردن از آن مسأله مهمی است. یک قدرت متافیزیکی که به صورت آیین و اسطوره ها می خواهد ذهن ما را محصور کند و سوی دیگر، قدرت دیجیتالی مثل ماهواره ها و … ما به یک سمت جذب می شویم و به هیچ کدام هم اشراف کامل نداریم. من در رمان <<ج>> هم این را مطرح کردم که بین قدرت متافیزیکی آیین ها و تکنولوژی مسلط به عنوان یک انسان کجا قرار می گیریم؟ در چنبره شیطان ازلی و تکنولوژی، بمب و سلاح شیمیایی، انسان بی دفاع چه باید کند؟
مرثیه ای برای شهرهای بی هویت ما
بخش دیگر سخنم درباره جامعه است. اساسا به ۳ نوع جامعه اعتقاد دارم؛ شهری، روستایی و ایلی. تقریبا تمام سلسله های ما از ایلات برخاستند. شهرهای آباد وجود داشتند و این کوچ نشینان بودند که در طول قرون گذشته، شهرهای ما را خراب کردند. بعد این شهرها را دوباره به شیوه خاص خودشان ساختند و باز شهرها به واسطه لشکرکشی یک قشون دیگر، ویران شدند. به همین دلیل ما در زمانه خود، شهرنشینی مداوم و مستمر نداریم. شهر ترکیبی از نهادها و بنیادهای خصوصی، دانشگاه، کافه و… است. نمی توان بخشی را انتخاب و بخشی را حذف کرد. پادگان همان قدر امر ناگزیر شهری است که کافه ها هستند. دانشگاه ها، همان قدر برای یک شهر ضروری اند که پارک ها برای ادامه حیات آن شهر ضرورت دارند. اما شهرها بخش هایی دارند و بخش هایی را هم نه! برای مثال ما از دوره ای به بعد کافه نداریم و بعد وقتی کافه ای ساخته می شود، دیگر آن کافه واقعی نیست و به صورت چیزی جعلی درمی آید. شهرهای ما کاریکاتور یک شهر واقعی هستند. مثلا عناصر شهری مثل نیویورک با هم سازگارند. یا به عنوان نمونه بهتر پاریس و برلین را مثال می زنم. این شهرها روح دارند. کافه ها و دانشگاه هایشان چندین قرن وجود داشته اند. آن قدر موسیقیدان و متفکر و نویسنده در فلان کافه شهر رفته که شما با یک انباشت خاطرات روبه رو می شوید که میراث آن شهر و آن کافه است. در چنین موقعیتی است که جزوی از آن فرهنگ می شوید. در همه جای دنیا شهرها تاریخ دارند، حس دارند و روح. شما وقتی وارد برلین می شوید یک روح آلمانی منظم در این شهر هست که به تدریج رفتارتان را تغییر داده و شکل می بخشد. کافه ها ریه های شهرها هستند و شهرها با کافه ها نفس می کشند. ما در کافه ها روبه روی هم می نشینیم و در شرایط مساوی در دو سوی میز بدون هیچ تفاوتی با یک رابطه دوستانه و متقابل با هم برخورد می کنیم. اما در نبود چنین عناصری، وضع شهر دیگرگون می شود. شاید شبیه آنچه امروز در تهران با آن مواجهیم!
روزنامه شهروند

کد خبر: ۲۱۹۲۰

تاریخ خبر: ۱۳۹۳ یکشنبه ۱۲ بهمن

سالنــــامـــه ارغنـــــــون هامـــون (فروش اینترنتی)

فصــــلنــامـــــه نــــامـــــه هـــامـــــون (فروش اینترنتی)

دوهـفتـــــــه نــامـه آوای هـــــامــــون (فروش اینترنتی)

انتـــــشــــــــارات هــــامـــــــون نـــــو (فروش اینترنتی)

نشستن در لژ مخصوص غول‌های ادبی؛ درباب منوچهر آتشی

درباره استاد غلامعباس توسلی؛ حافظه زنده جامعه شناسی

توسلی در سه بزنگاه تاریخی؛ یادداشتی از حمیدرضا جلائی‌پور

آکادمیسین مردم‌مدار؛ یادداشتی از حسین سراج زاده

انسان بی‌دفاع، چه باید بکند؟ (ضیا موحد)

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

اخبار مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ