لزوم اتخاذ رویکرد مشارکتی نسبت به افراد دارای معلولیت؛ یادداشتی از زهرا نژادبهرام

لزوم اتخاذ رویکرد مشارکتی نسبت به افراد دارای معلولیت

معلولان هم سهمی از شهر دارند

زهرا نژادبهرام

افراد دارای معلولیت با مشکلات جدی در سطح شهرها مواجه هستند و این مشکلات بیش از هرچیز متوجه حضور مشارکتی آنها در شهر است. پیش از این، در دو سه دهه پیش، نگاه غالب به معلولان، صرفا نگاه حمایتی بود، نه نگاه مشارکتی. نگاه حمایتی کافی می‌دید که معلولان حمایت‌های لازم را ببینند و در خانه بمانند، در واقع این نگاه چندان توجهی به حضور معلولان در شهر نداشت. متعاقب تحولات جهانی و تغییر رویکردها، حالا رویکرد حمایتی صرف از معلولان کنار گذاشته شده است و رویکرد حمایتی-مشارکتی جایگزین آن شده است. این رویکرد جدید تاکید می‌کند که معلولان صرفا به حمایت نیاز ندارند، بلکه آنها باید در سطح جامعه نیز حاضر باشند و در اجتماع مشارکت کنند و در بخشی از فعالیت‌های اجتماعی آن نقش داشته باشند. ایران نیز در این تغییر نگاه فارغ از جامعه جهانی نبود، خصوصا با توجه به پشتوانه آموزشگاه ناشنوایان باغچه‌بان که خود یکی از بدیع‌ترین شیوه‌های مشارکتی- حمایتی معلولان در جهان بود، آمادگی پذیرفتن این نگاه را داشت. متعاقب این نگاه، طی دو دهه گذشته انجمن‌های غیردولتی تخصصی متعددی شکل گرفتند؛ انجمن‌هایی که یا توسط معلولان یا توسط افرادی اداره می‌شدند که در خانواده سابقه حضور معلول داشتند.
گذر از رویکرد صرف حمایتی به رویکرد حمایتی-مشارکتی نیازمند تامین ضرورت‌ها و ظرفیت‌هایی بود، مهم‌ترین این ظرفیت‌ها، ایجاد بسترهای شهری برای تردد بیشتر و بهتر معلولان است. این تردد همان امکان فعالیت آنهاست که معلولان را از منزل به جامعه هدایت می‌کند. تحقق این امر، نیازمند تسهیلات شهری است، از حوزه حمل‌و‌نقل خصوصی گرفته تا حمل‌و‌نقل عمومی، مسیرهای دسترسی و مسیرهای تردد باید آماده پذیرایی معلولان در خود باشند. در کشورهای توسعه‌یافته این نگاه منجر به تحول خاصی در طراحی معماری و شهرسازی، خصوصا در زمینه خیابان‌ها، پیاده‌روها، ساختمان‌های مسکونی و دولتی، پارک‌ها و سایر فضاهای عمومی و خصوصی شده است، به نحوی که این فضاها امکان ورود و تردد را برای تمام اعضای جامعه و خصوصا معلولان تسهیل کرده‌اند. این رویکرد جهانی در ایران نیز دنبال شده است، اما با توجه به سابقه ساخت دویست ساله شهر تهران و مساحتی حدود ۶۵۰ کیلومتر مربع، نمی‌توان انتظار داشت که چنین تحولاتی یک‌باره در تهران اجرا شوند.
پیش از آغاز به کار شورای پنجم، طبق مصوبه شورای شهر قبل، ستاد مناسب‌سازی در شهرداری تهران تشکیل شد اما فعالیت آن پس از مدتی دنبال نشد. طبق فعالیت این ستاد، برخی معابر شهری تهران برای نابینایان مناسب‌سازی شدند اما با وجود فعالیت این سازمان، کمی بیشتر از ۹۰ درصد ایستگاه‌های اتوبوس و بیشتر از ۸۰ درصد ایستگاه‌های متروی تهران برای شهروندان قابل استفاده نبودند. شورای پنجم ستاد مناسب‌سازی شهر تهران را دوباره فعال کرد تا بتواند حقوق شهروندی معلولان را به آنها بازگرداند.
پس از فعالیت مجدد این ستاد، گام نخست ما بررسی ظرفیت‌ها و مصوبه‌ها بود. طبق ظرفیت‌های موجود نخستین گام را استخراج استانداردهای لازم دانستیم تا بتوانیم آنها را با کمک سازمان استاندارد به یک مصوبه تبدیل کنیم. این اقدام سال گذشته صورت گرفت و دفترچه استاندارد معابر شهری تهران آماده و به سازمان استانداردسازی تحویل داده شد. یکی از اقدامات دیگر، تلاش برای مناسب‌‌سازی ساختمان‌های شهرداری تهران بود تا این تغییر نخست از دل خود شهرداری آغاز شود. در سال ۹۷ تصمیم گرفته شد تا سالانه حداقل دو و حداکثر چهار ساختمان از ساختمان‌های هر منطقه برای معلولان مناسب‌سازی شود. در این سال توانستیم در هر منطقه دو ساختمان از ساختمان‌های شهرداری را برای معلولان مناسب‌سازی کنیم.
پیش از این البته مصوبه دیگری نیز تمام ساختمان‌ها را مجاب می‌کرد تا ظرفیت حرکت ویلچر را در کالبد خود چاره‌اندیشی کنند، اما نظارت مستمری بر اجرای این مصوبه نبود و می‌دیدم که برخی ساختمان‌ها پس از اخذ پایان کار، این فضاها را به باغچه تبدیل یا آن را به پله ورودی خود الحاق می‌کردند. علاوه بر این، مناسب‌سازی بوستان‌های شهر تهران نیز در دستور کار ستاد قرار گرفت و قرار شد سالانه در هر منطقه دو بوستان برای استفاده معلولان آماده‌سازی شوند. طبق این دستور، در سال ۹۸ حدود ۴۴ بوستان در تهران مناسب‌سازی شدند و قرار شد تا پس از آن هیچ بوستانی، هیچ معبری و هیچ ساختمانی مگر اینکه مناسب‌سازی شده باشد و هیچ ایستگاه مترویی ساخته نشود مگر اینکه آسانسور داشته باشد و ما به این تعهدمان عمل کردیم. در همین سال مقرر شد یک لوپ در تهران برای دسترسی معلولان احداث شود. احداث یک لوپ مشکل مناسب‌سازی صرف یک خیابان را حل می‌کند زیرا بسیاری از خیابان‌ها تک‌تک مناسب‌سازی شده‌اند اما به جای دیگری دسترسی ندارند و در انتهای مسیر معلول را به حال خود رها می‌کنند. ما در این لوپ تلاش کردیم تا دایره‌ای تعریف کنیم که به ایستگاه‌های اتوبوس و مترو نیز دسترسی داشته باشد و طبق این طرح ۵۰۰ کیلومتر از معابر شهر تهران مناسب‌سازی خواهند شد که تاکنون حدود ۲۳۰ کیلومتر از آن انجام شده و تا پایان سال جاری به پایان خواهد رسید.
نکته قابل اشاره دیگر، مشکلاتی است که به ویژه در راه تردد معلولان زن در شهر وجود دارد. گرچه زنان و مردان در نوع معلولیت خود تفاوتی ندارند، اما زنان با مشکلات خاص خود در شهر مواجه هستند که شاید چندان برای مردان معلول صدق نکند، این مشکلات بیشتر ناشی از فضاهای بی‌دفاع شهری است. رفع این فضاها پیش از این در دستور کار شورای پنجم قرار گرفته است. برای این منظور، منطقه ۱۰ به عنوان پایلوت برای اجرای این طرح انتخاب و در این منطقه، ۲۰۰ نقطه شناسایی و با تمرکز بر رفع فضاهای بی‌دفاع شهری در گذر پشت نواب، ۱۰۰ نقطعه رفع و آماده تردد همه شهروندان، خصوصا زنان شد. این دستورالعمل برای حدود ۲ هزار و ۲۰۰ نقطه دیگر در شهر تهران مدنظر قرار گرفته است که براساس گزارشات رسیده از شهرداری، تاکنون حدود یک هزار و ۸۰۰ نقطه از این فضاهای بی‌دفاع شهری مناسب‌سازی شده است. یکی دیگر از تسهیلات موردنیاز برای زنان معلول که بیش از پیش حس می‌شود، نیاز به تامین فضاهای ورزشی در مناطق تهران مختص زنان معلول است که در حال حاضر تنها یک باشگاه ورزشی خدمات خود را به معلولان و بیشتر معلولان مرد ارایه می‌کند و فعلا فضای ورزشی ویژه زنان معلول به بهره‌برداری نرسیده است.
نهایت سخن اینکه با تامین ظرفیت‌های شهری و زیرساخت‌های مورد نیاز برای معلولان، همه شهروندان می‌توانند از استعدادهای بی‌انتهای معلولان بهره‌مند شوند، باید باور داشته باشیم که معلولیت تنها بخشی از زندگی است و تمام ساکنان یک شهر، شهروند هستند و حقوق شهروندی خود را دارند، با حضور بیشتر معلولان در شهر و مشارکت آنها در اجتماع، ظرفیت‌های بیکرانی در جامعه محقق خواهد شد.

سالنــــامـــه ارغنـــــــون هامـــون (فروش اینترنتی)

فصــــلنــامـــــه نــــامـــــه هـــامـــــون (فروش اینترنتی)

دوهـفتـــــــه نــامـه آوای هـــــامــــون (فروش اینترنتی)

انتـــــشــــــــارات هــــامـــــــون نـــــو (فروش اینترنتی)

نشستن در لژ مخصوص غول‌های ادبی؛ درباب منوچهر آتشی

درباره استاد غلامعباس توسلی؛ حافظه زنده جامعه شناسی

توسلی در سه بزنگاه تاریخی؛ یادداشتی از حمیدرضا جلائی‌پور

آکادمیسین مردم‌مدار؛ یادداشتی از حسین سراج زاده

لزوم اتخاذ رویکرد مشارکتی نسبت به افراد دارای معلولیت؛ یادداشتی از زهرا نژادبهرام

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

اخبار مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ