سفر درس انسان و محیط زیست در پیچ خم های وزارتخانه تا کلاس درس

!!! گفتاری برای تامل !!!

راضیه اشعثی

محیط زیست ، پناهگاه امن و مامن اشکال زندگی گیاهان، جانوران ، اکوسیستم ها ی گوناگون و تمام باشندگان زمین بوده است ، چنین محیطی حاصل میلیون ها سال تکامل و جهش ، تعامل لیتوسفر ، اتمسفر و هیدروسفر بوده تا سرانجام کره چهارم یعنی بیوسفر پا به عرصه ی وجود گذاشت ، این محیط مجموعه بسیار بزرگ و پیچیده ای از اجزا و عوامل گوناگونی است که بر اثر تکامل تدریجی موجودات زنده و و اجزای سازنده ی سطح زمین شکل گرفته است . حلقه های زنجیره بیوسفر چنان به هم متصل شده است که نبود هر یک از زیستمندان ، روند زندگی روی این کره مسکون را خدشه دار می کند. سرانجام طی روند تکامل موجودات از تک سلولی ها به جانوران وگیاهان عظیم الجثه ، انسان اولیه ( آدم آرکتوس )حدود ۸/۱ میلیون سال پیش در صحنه زمین ظاهر شد. مشخصات انسان امروزی با فسیل انسان ۳۵۰۰۰ سال پیش (آدم کرومانیون) مطابقت دارد و این انسان در ۱۱۰۰۰سال پیش ، دوره کواترنر،عصر حاضر(هولوسن) اهلی کردن حیوانات و کشت گیاهان را می آموزد و در نیمکره غربی انتشار می یابد. پس انسان جوان ترین جانور روی زمین محسوب می گردد، انسانی که آراسته به قوه تخیل ، تعقل ، هوش و قدرت انتخاب سرشاربود ، به عبارت دیگربا پیچیدگی های مغزی برتری خود را خیلی سریع نسبت به دیگر موجودات نشان داد ، البته در ابتدا انسان اولیه فاقد ابزار لازم برای تغییر و تحول شگرف در چهره زمین بود به ناچار همچون دیگر موجودات زنده ازجبر محیط طبیعی ، تبعیت می نمود. با کشف آتش و استفاده هوشمندانه از آن به عنوان یک پیشرفت تکنولوژیک اولین نشانه های تغییر انسان بر روی زمین آشکار شد که گاهی علاوه بر آتش سوزی های طبیعی ناشی از رعد و برق ، انسان نیز منجر به آتش سوزی های بزرگ در طبیعت می شد ،استفاده از آتش حتی جوامع کوچک انسانی را نیز قادرساخت تا نظام و نشو و نمای گیاهی را در سرزمین های وسیع متحول کنند و باسلاح هایی که می ساختند به احتمال قوی بسیاری از گونه های پستانداران بزرگ را نابود سازند. هر یک از انقلاب های بشر از انقلاب ابزاری ، انقلاب کشاورزی ، انقلاب مدنی ، انقلاب سبز و انقلاب صنعتی نقش مهمی در تغییر گونه های گیاهی و جانوری داشته اند. در طول زمان های گذشته تغییرات محیط توسط انسان به گونه ای بوده که طبیعت خود را باز سازی و ترمیم می نموده است چرا که از یک سو جمعیت رشد کمی داشته و از سوی دیگر دانش و فن آوری انسان برای هر تغییری در محیط طبیعی بسیار محدود بوده است. انسان همواره به محیط زیست به عنوان بستر زندگی نیاز داشته و دارد ، نیازهای اولیه و اساسی خود را چون آب ، هوا ،غذا ، پوشاک ، سوخت ،مواد معدنی ، حتی علوفه چهارپایان و همه نظام های حیاتی را از همین محیط طبیعی بدست می آورد.

اما با ورود به عصر تمدن وپس از آن انقلاب صنعتی ، انسان تنش و جدال نابرابر خویش را با طبیعت آغاز کرد و راه افراط و تفریط را برای کسب معاش در پیش گرفت تا به خود آمد شاهد ضربات جبران ناپذیری بر چشم انداز و پیکر محیط زیستی شد که خود بخشی آن بود نه منهای آن . انسان حاکم مطلق طبیعت نبود و نمی توانست تا به امروز باشد، بلکه شریک طبیعت است که به اندازه دیگر جانداران از طبیعت سهم دارد ونمی تواند بیش از سهم خود استفاده نماید . اما او توانست نه تنها سرنوشت آینده خویش را در دست گیرد بلکه عنان سایر موجودات را درآب و خشکی از استوا تا قطب در اختیار بگیرد و حکمران مطلق زمین گردد به خصوص دریکی دو قرن اخیر با وقوع انقلاب صنعتی در اروپا ورشد انفجاری جمعیت ، بهره برداری بی محابای خود ازمنابع طبیعت را برای سود زود حاصل آغاز کرد و باتخریب وآلوده سازی مابقی ،آن را به سمت قهقرا سوق داده است. با ادامه این روند سکان کشتی حیات روی زمین متزلزل شده ، با این شرایط و بحران پیش رو واجب است هرچه سریع تر آلودگی منابع محیطی آب ،هوا و خاک متوقف شده و زمینه تجدید و احیای حیات گیاهی و جانوری فراهم شود ، انسان به نتیجه عملکرد خود و تداخل با عناصر فیزیکی و بیولوژیکی در محیط زیست آگاه شود و این آگاهی را برای برنامه ریزی و مدیریت خردمندانه و به منظور حفاظت از محیط طبیعی به کار ببندد. چنانکه در چند سال های اخیر گام هایی نه چندان استوار از طرف سازمان های حفاظت محیط زیست ، دانشمندان جغرافیا ،علوم زیستی و علاقمندان به محیط زیست در بخش هایی از جهان برداشته شده اما کافی نبوده است . در راستای آموزش اهداف والای درس انسان و محیط زیست و درک لزوم حفاظت و بهره برداری عاقلانه و مطلوب از محیط زیست ، نیازمند شناختی آینده نگر برای آینده یک مکان جغرافیایی هستیم تا تاثیر و تاثر انسان بر محیط به یک برنامه آمایش مطلوب و مدیریت محیط زندگی بینجامد . جهان عینی ما سیستمی پیچیده و تو در تو است و تنها با نگرش سیستمی قادر به شناخت آن خواهیم بود ، چرا که نگرش سیستمی انسان را از تفکر تک بعدی نجات می دهد و به محیط جغرافیایی زندگی خود و دیگران به دیده تقدس می اندیشد و اندیشه توحیدی در وجود او نقش می بند د که همه چیز را از آن خدا و بازگشت به سوی او خواهد دانست . پژوهشگران و معلمان نو اندیش عرصه آموزش در تدریس درس انسان و محیط زیست پایه یازدهم بر اساس سرفصل های آموزشی آن ملزم به این امر خواهند بود کل یک سیستم یعنی محیط را به صورت واحد به نسل آینده ساز آموزش دهند به شکلی که در رفتارشان امکان وقوع تجلی آن میسر باشد. مخاطرات پیرامون کره زمین ، بحران منابع آب ، گرسنگی مزمن ، بیابان زایی ، فرسایش خاک و کاهش زمین های کشاورزی ، جنگل زدایی ، تغییر اقلیم ، انفجار جمعیت ، نابودی گونه ها و… هر روز بیش از دیروز حیات روی زمین را تهدید می کند ، بدون شک انسان با فعالیت های نابخردانه خویش مهم ترین عامل تهدیدات و تغییرات زیست محیطی بوده است بدین منظور مدیریت بهینه محیط زیست بهترین شیوه برای جلوگیری از تخریب است لذا جغرافیا به عنوان علم مطالعه رابطه ی متقابل انسان و محیط در مدیریت محیط زیست نقش محوری دارد جغرافیدانان با شناخت پراکندگی منابع طبیعی ( آب، خاک، هوا، گیاهان ، جانوران ) و منابع انسانی ( پراکندگی سکونتگاه ها ، نظام های بهروری و …) در مکان با مد نظر قرار دادن اصول جغرافیایی به مدیریت جغرافیایی محیط زیست که همان برخورداری از هوای پاک ، آب سالم ، حاصلخیزی خاک ، رفاه انسان ، عدالت اجتماعی و در نهایت عدالت فضایی که آرمان هر اجتماع انسانی می باشد ، دست خواهیم یافت . آنچه امروز در مجموعه محیط زیست کشورمان شاهد آن هستیم نتیجه نادیده انگاشتن مسیرهای منطقی در بهره گیری از منابع طبیعی و انسانی و بکارگیری غیر علمی این منابع در جهت توسعه جامعه انسانی بوده و همواره این روند در چرخه محیط زیست کشور از از کلاس درس تا امکان روی زمین همچنان ادامه دارد. شاید سرنوشت درس « تفکر و سواد رسانه ایی» را که در برنامه درسی پایه دهم متوسطه در نظر گرفته شده شنیده باشید ، با گذشت دوسال تحصیلی از قرارگرفتن این درس در برنامه آموزشی مدارس متوسطه دوم به عنوان درسی عمومی و خاص همه رشته ها ، یک ارزیابی سرانگشتی داشته باشید می بیند که این درس بسیارمهم از سوی آموزش و پرورش استان وشهرستان ها به معلمانی واگذارشده که تخصصی در آموزش این درس ندارند ، عدم تطبیق ماده آموزشی با تخصص ، نبود انگیزه و دانش کافی ، این درس را به زمان اوقات فراغت و فرار دانش آموزان از درس و پرداختن به برنامه های جانبی نموده است لذا بازنگری اساسی در روند تدریس و توزیع ساعت آموزشی با توجه به اهمیت مسئله از وزراتخانه تا کلاس درس امریست ضروری. هدف از بیان این مطالب توجه و تاکید بر درس انسان و محیط زیست است که امسال در برنامه آموزشی پایه یازدهم ، واحد عمومی برای کلیه رشته هاست بحران های زیست محیطی پیرامون ما ایجاب می کند که درس انسان و محیط زیست به سرنوشت درس تفکر رسانه دچار نشود . چرا که هم اکنون نیز فرصتی برای جبران اشتباهات وارده شده بر پیکره محیط زیست کشور وجود ندارد. هر چند محیط زیست و موضوعات آن رویکردی میان رشته ای دارد. اما مدیریت محیط زیست تنها با نگرش سیستمی می تواند موفق ظاهر شود هم در عرصه آموزش و هم در عرصه تصمیم گیری و عمل . از آنجایی که سرفصل های کتاب درسی انسان و محیط زیست به بررسی منابع آب ،هوا ، انرژی , تنوع زیستی ، بوم گردشگری و … پراکندگی آن در مکان می پردازد ، برای رسیدن به هدف مطلوب آموزشی حتما باید دیدگاه همه جانبه و ترکیبی از وضیعت موجود داشت تا زمینه اجرای عملی در رفتار دانش آموزان و کسب مهارت های زیست محیطی حاصل آید . لذا با نگاهی به مولفین کتاب و منابع موجود نشان می دهد که باید در الویت بندی تدریس این درس تجدید نظر شود به این امید که سرنوشت مواد آموزشی نظیر تفکر و رسانه تکرار نشود . چرا که برای معضلات زیست محیطی ما هم اکنون نیز دیر است .

سالنــــامـــه ارغنـــــــون هامـــون (فروش اینترنتی)

فصــــلنــامـــــه نــــامـــــه هـــامـــــون (فروش اینترنتی)

دوهـفتـــــــه نــامـه آوای هـــــامــــون (فروش اینترنتی)

انتـــــشــــــــارات هــــامـــــــون نـــــو (فروش اینترنتی)

نشستن در لژ مخصوص غول‌های ادبی؛ درباب منوچهر آتشی

درباره استاد غلامعباس توسلی؛ حافظه زنده جامعه شناسی

توسلی در سه بزنگاه تاریخی؛ یادداشتی از حمیدرضا جلائی‌پور

آکادمیسین مردم‌مدار؛ یادداشتی از حسین سراج زاده

سفر درس انسان و محیط زیست در پیچ خم های وزارتخانه تا کلاس درس

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

اخبار مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ