شمایلِ طبقه مُرفه؛ تأملی بر مفهوم مُد و زیبایی و جایگاه آن در جوامع مصرفی

تأملی بر مفهوم مُد و زیبایی و جایگاه آن در جوامع مصرفی، با نگاهی به نمایش «پروتز یا مصیبت های خانواده ی آقای قدوسی» نوشته و کار رضا مختارزاده

شمایلِ طبقه مُرفه

قاسم تنگسیرنژاد

«برای من درست شده بود و من هم برای آن ساخته شده بودم. کاملا با تمام خمیدگی های دست ها و پاهای من جور بود. بدون اینکه بخواهد مزاحم من باشد. اما لباس جدید سفت و آهار زده است و من را مبدل به یک مانکن کرده است… زمانی ارباب بلامنازع لباس شب کهنه ام بودم. اکنون برده ی لباس جدید شده ام.»

دنیس دیدروت

«گوشواره های شناور و نوار های آویزان و حمایل دوشیزگان ما، توری های نازک، منگوله ها و گره های سنگین یونیفرم ها، انبوه زنجیر هاو صلیب ها، پرهای تزیینی، بند ساعت های مچی، چادر ها و شنل های مواج، تمام این وسایل توسط فانتزی مبتکرانه ای به کار گرفته شده اند تا نه تنها وجود ما را در تمام جوانب گسترش بدهند، بلکه فریب مطلوبی را ایجاد کنند که این خود ما هستیم که شناور است و مواج و درون تمام این ضمایم پیچ و تاب می خورد و با آهنگی موزون بالا و پایین می رود و جایی که در حقیقت فاقد هرگونه احساسی است، حتی همین فقدان را نیز تامین می کند و در بافت ظریف توری های آویزان ما را وادار می کند که این گونه بیاندیشیم که ما از این حرکت آونگ سان آن آویزان شده ایم و در آن شریک هستیم.»

هرمان لوتز

طبقه مرفه همواره جایگاه مهمی در ادبیات و هنر داشته و دارد، اما در تاریخ ادبیات نمایشی ایران کمتر به آن پرداخته شده است. فارغ از چند نمایشنامه ی اکبر رادی – که آن هم در ویژگی های خاص این طبقه متمرکز شده – کمتر نویسنده ای به این طبقه مهم پرداخته است. با این حال باید خیلی آرام از کنار انبوه فیلم های درجه چندمی که با تلاشی نافرجام ضمن قراردادن طبقه مرفه در مرکز اصلی قصه خود، سعی داشته اند فریاد بزنند ثروتمندان بی درد نبوده بلکه از آن سرشار اند، گذشت. طبقه مرفه همواره برای مخاطبان عام جذابیت خاصی دارد، شاهد این مدعا هم پرمخاطب بودن سریال های تنک مایه ترکی هستند. بدون شک نمی توان از علاقه ی مخاطبان به دیدن آثاری که در آن زندگی های لوکس به نمایش در می آیند چشم پوشی کرد. بدون اغراق می توان گفت این آثار – منظور سریال های ترکی و ایرانی تنک مایه و سرگرم کننده هست – صرفا به یک شوی تبلیغاتی شبیه اند تا یک اثر سینمایی یا تلویزیونی. با همه این ها، نگرش در این طبقه، آن هم به شکلی عمیق یکی از ضرورت هاست. نمایش «پروتز یا مصیبت های خانواده ی اسفندیار قدوسی» نوشته و کار رضا مختار زاده، تلاش دارد به شکلی عمیق به این طبقه بپردازد. در این نوشتار سعی داریم به دو مفهوم از دغدغه های این طبقه که اتفاقا در این نمایش به طور ویژه به آن پرداخته شده، یعنی مُد و زیبایی، بپردازیم. البته «پروتز» وجوه دیگر دغدغه های این طبقه را نیز به نمایش گذاشت که بررسی هر یک از آنها نوشتار دیگری را می طلبد.
ریچارد سنت متفکر آمریکایی، لباس را به عنوان یک وسیله مهم برای اشاره به جایگاه اجتماعی فهم می کند. او می گوید سیر تاریخی لباس – از قرن ۱۸ به بعد در اروپا – به شکلی بود که به جای اینکه لباس معرف شخصیت «مردمی» شخصی باشد که آن را به تن دارد، به مرور به عنوان دلالت هایی به خصوصیات «فردی» شخص تبدیل شد. این بدان معناست که لباس به مظهری برای «به نمایش گذاشتن» طبقه اجتماعی و خصوصیات فردی تبدیل شد. مردم به تدریج به شکل بسیار متحد و غیر شخصی لباس پوشیدند. گویی فرهنگ مصرفی قرن بیستمی با آفرینش سبک زندگی «فردی» اش این ترس را تبدیل به نوعی لذت کرده بود. به زعم تورستن وبلن متفکر آمریکایی، لباس نوعی بیان فرهنگ پولی و مالی است. برای وبلن لباس گویای یک جنبه ی مشخص ساختار اجتماعی است : ثروت. او می گوید : «پوشاک شیوه ی فوق العاده ای برای نمایش اینکه تا چه میزان ثروتمند هستیم را برای غریبه و آشنا فراهم می کند. صرف هزینه برای لباس این مزیت را دارد که لباس ما همیشه در حال گواهی است و سبب ابراز جایگاه پولی ما برای تمام مشاهده کننده ها در همان نگاه اول است.» از این چشم انداز، پوشاک از این جهت پوشیده نمی شد که فرد را از عناصر حفظ کند. در حقیقت بسیاری از مردم خودشان را به سرما می دهند تا خوش لباس به نظر بیایند. با تکیه بر این نظر وبلن می توان رفتارهای شخصیت های نمایش «پروتز» را تجزیه و تحلیل کرد. به طور واضح رفتار های پری (مادر خانواده) در برابر زنان همسایه در این گزاره ی وبلن فهم می شود. آنجایی که هر سه زنان به طرز تهوع آوری ثروت خود را از طریق لباس های بر تن کرده شان به رخ یکدیگر می کشند یا آنجایی که زنان همسایه در صحنه ای با پریسا قدوسی (دختری که به شکل اغراق آوری به بینی جراحی شده اش، حساس شده است) با تعریف کردن داستان جشن تولد دخترشان به طور واضح او را تحقیر می کنند. بدون سرمنشا، ابزار و کلید اصلی این تحقیر «لباس» است.
مسئله مهم دیگری که نمایش «پروتز» به آن می پرداخت «سرعت تغییر مُد» در طبقه مرفه و به تبع آن در جامعه هست. بدیهی است که تغییر مُد ناشی از رقابت طبقاتی در سطح ظواهر است. آنجایی که طبقات مختلف اجتماعی در سطح خیابان (حوزه عمومی) با لباس با هم به رقابت می پردازند. برای بررسی این مسئله مطالعه دو نظر حائز اهمیت است :

در سال ۱۸۸۳، لیدی پاجت اظهار داشت : «دلیل اینکه چرا اکنون مُد ها تا این اندازه سریع تغییر می کنند این است که آنها در آن واحد در تمام اقشار و لایه های جامعه گسترش می یابند و متداول می شوند و در نهایت رو به زوال می گذارند.» اما سوالی که در نظر لیدی پاجت مطرح می شود این است که چرا مُد ها خیلی سریع متداول می شوند و خیلی زود به زوال می روند؟ در اینجا گئورگ زیمل پاسخ جالب توجهی می دهد. این جامعه شناس آلمانی معتقد است : «درست به محض اینکه طبقات پایین تر شروع به کپی برداری سبک های خود می کنند … طبقات بالاتر از آن سبک رو بر می گردانند و سبک جدیدی را اتخاذ می کنند که در عوض آن ها را از توده ها متمایز می کند و از این رو این بازی با خوبی و خوشی ادامه می یابد.» در این گزاره، طبقات بالا (مرفه) هرگز نمی خواهند در توده ها (طبقات پایین) ادغام شوند، در نتیجه همواره سعی دارند مرزهای مشخصی را تعریف و از آنها مراقبت کنند. یکی از این مرزهای مهم – که به شدت نمایان هست – مسئله ی لباس می باشد. لذا طبقه مرفه به سرعت مطابق با مُد های روز به پیش می روند تا همواره فاصله خود را از توده ها حفظ کنند. در اینجا به طور واضح می بینیم یکی از دغدغه های مهم خانواده ی آقای قدوسی در «پروتز» این است که در این کورس از بقیه عقب نمانند. این مدل رفتاری بیش از همه در شخصیت های پری (مادر خانواده)، پریسا (دختر خانواده) و افرا (پسر خانواده) تجلی می یابد. در جایی از نمایش، پریسا به محض اینکه متوجه می شود مدل لباسی که بر تن دارد، قبلا توسط دختر یکی از زنان همسایه در یک مهمانی استفاده شده بود، از لباس اش «متنفر» می شود. همچنین در صحنه ای از نمایش، پری در مواجهه با زنان همسایه، در مباحثه ای شدید درباره توان سبقت گرفتن او در این حوزه استدلال های متعددی می آورد و درنهایت سرمست از پیروزی در این مباحثه، از صحنه بیرون می رود. افرا در صحنه ای از نمایش اعلام می کند بدون لباس هایش قادر به ادامه حیات نیست. مسئله ای که افرا به شکلی واضح با رفتار خود نیز به آن صحه می گذارد. او تمامی درآمد حاصل از کار در یک بوتیک لباس فروشی را صرف خرید لباس های مارک می کند و ریالی از آن را به چیز دیگری اختصاص نمی دهد. لاجرم این سطح از وسواس جنون وار راجع به سرعت استفاده از مد روز، تنها با تعمق در نظریه زیمل قابل فهم خواهد بود.

یکی دیگر از ویژگی های طبقه مرفه که در پروتز بدان پرداخته شده این است که افراد در این طبقه با تمام وجود سعی دارند به همگان اعلام کنند، در زندگی روزمره «هرگز دست به سیاه و سفید نمی زنند!» به طور کلی افراد در این طبقه سعی دارند با تکیه به ثروت خود نشان دهند بدون هیچ گونه زحمتی به مصرف و در نتیجه آن لذت مشغول اند. در این میان نقل نظری از پیتر کاریگان می تواند کمک کننده باشد. کاریگان با تکیه بر نظرات وبلن معتقد است از لباس نیز می توان برای نشان دادن اینکه «فرد تا سطح خجالت آوری در کار تولیدی غرق نشده است»، استفاده کرد. او از این گزاره این گونه نتیجه می گیرد که : «به راحتی می توان دید که چرا از این منظر «شکم بند» [برای زنان] بسیار مهم تلقی می شود. زیرا هنوز تا حدود زیادی به ارائه ی تصویر پرافتخارِ غیرمولدِ پوشنده ی آن کمک می کرد.» پری در این نمایش – با وجود اینکه مادر ۵ فرزند است – با تمام وجود و با تکیه بر جراحی های زیبایی و استفاده از لباس های مطابق با مُد روز سعی دارد اعلام کند «مانند دختری جوان، با نشاط و جوان است.» البته این مفهوم از منظر جامه شناسی بدن نیز قابل بررسی است.

با فرارسیدن عصر جدید، برخی از انواع وجوه ظاهری و کردارهای بدنی اهمیتی خاص پیدا کردند. در بسیاری از عرصه های فرهنگی ما قبل جدید، نمای ظاهری بدن به طورکلی تابع استانداردهای مبتنی بر معیارهای سنتی بود. طرز آراستن چهره و انتخاب لباس همیشه تا اندازه ای وسیلۀ ابراز فردیت بوده است، ولی امکان استفاده از این وسیله، معمولا به آسانی فراهم نمی آمد یا اصلاً مطلوب نبود. نمای ظاهری فرد بیش از آن که نشان دهنده هویت شخصی باشد، بیانگر هویت اجتماعی بود. بدن، به طور معمول، به صورت مجموعه ی فیزیکی از گوشت و استخوان های ارگانیسم درک می شود، اما در مطالعات فرهنگی، دارای سبک و اجرای نقش و تحت سیطره ی فرهنگ شمرده می شود و به صورتی مداوم برای ایفای نقش یا کار بدنی در قالب رژیم های غذایی و تمرینات بدنی و جراحی های زیبایی فراخوانده می شود. توجه به بدن در میان پژوهش گران در دو دهه اخیر مباحث گسترده ای را درباره موضوعاتی نظیر هویت و فرهنگ مصرفی در حیطه نظریه پردازی اجتماعی برانگیخته است که می توان از استعاره های «جامعه بدنی» (Somatic Society) (برایان ترنر) یا «عصر بدن» (Somatic Turn) (هنکوک) سخن گفت. بدن، عرصه ای برای بازآفرینی فرهنگی و اجتماعی است و روشنگر روابط قدرت و نحوه ی تأثیرگذاری آن بر تفاوت ها و نابرابری های اجتماعی است. حداقل از دهه ۱۹۵۰ به این سو، زنان، به صورت روز افزون، مصرف کنندگان جراحی زیبایی بوده اند. این در صورتی است که مردان در سال ۲۰۰۷ بدان مبادرت کرده اند. این امر نشان می دهد جراحی های زیبایی در شکل مدرن آن مسئله ای عمدتاً زنانه بوده است. ارائه یک آمار می تواند شاهدی برای این ادعا باشد. امروزه، جراحی های زیبایی یکی از شایع ترین اعمال جراحی در سطح جهان است و میزان متقاضیان آن، روز به روز افزایش می یابد. به طوری که در سال ۲۰۰۰ در آمریکا ، تعداد افرادی که تحت عمل جراحی زیبایی قرار گرفتند حدود ۳/۱ میلیون نفر بوده اند که در مقایسه با سال های ۱۹۹۲ ، حدود ۱۹۸ % افزایش نشان می دهد. در ایران، جراحی زیبایی بینی از اواخر دهۀ ۶۰ ، شتاب روزافزونی گرفت که عمده مشتریان آن را زنان تشکیل می دادند؛ البته در سال های اخیر ، مردان نیز در زمره افراد خواستار جراحی زیبایی بینی قرار گرفته اند. طبق آمار اعلام شده ، ایران یکی از کشورهایی است که فراوان ترین تعداد عمل جراحی بینی در جهان را دارد. این میزان جراحی های زیبایی بینی در ایران، هفت برابر امریکاست.^۱ سوال مهمی که در اینجا مطرح می شود این است که چه عواملی وجود دارد تا زنان را به مصرف بدن خود ترغیب کند. مایک فدرستون و میخائیل باختین اشاره می کنند در زندگی شهری زیبایی به عنوان مالکیتی است که همه سعی دارند آن را داشته باشند، چرا که این امر پذیرش اجتماعی افراد را به همراه دارد و یکی از محور های اساسی ای است که یک شهروند را در اجتماع قابل احترام می کند. از نظر نتلتون یکی از عوامل مهم گرایش زنان به مصرف بدن، «وضع بدن در جامعه مصرفی» است. یعنی نوعی علاقه ی نمایشی و آرایشی به بدن که آن را مناسب و به اندازه نگه می دارد تا بدن لاغر و زیبا بماند. پائولاین وستون هم به بدن از منظر نوعی ارتباط می نگرد. او مصارف متعدد مُد و زیبایی را به عنوان شکلی از ارتباط غیر کلامی معرفی می کند که کنش گر توسط آن، خصوصیاتی از قبیل شغل، درجه و رتبه، طبقه اجتماعی، ثروت و دارایی و وابستگی های گروهی خود را به دیگران نشان می دهد. تورستین وبلن الگوهای مصرف را به گونه ای دیگر مورد توجه قرار می دهد. او معتقد است مصرف پر تظاهر و نمایشی، دربرگیرنده ی نمایش های جمعی ثروت است و این نمایش ها نه فقط برای گروه های بیرونی، بلکه هم چنین برای اعضای گروه خودی نیز می باشد. با نگاهی به همه این نظرات، مهم ترین نظریه ای که باید بدان پرداخت، نظریه ی طبقه ی مرفه وبلن است . نظریه تورستین وبلن، اقتصاد دان و جامعه شناس آمریکایی، تحلیلی است از کارکردهای پنهان «مصرف تظاهری» که از جمله نمادهای منزلتی طبقه ی بالای جامعه و روش های رقابت آمیز به منظور بالا بردن «حیثیت فردی» به شمار می آید. او الگوهای رسم و عادت را به عنوان نهادهای اجتماعی می شناسد و این نهادهای اجتماعی را زیر عناوین کلی مانند الگوهای چشم و هم چشمی (Emulation)، مصرف تظاهری (Conspicuous consumption)، و تظاهر به تن آسایی (leisure) مورد گفت وگو قرار می دهد. به اعتقاد زیگمونت باومن، متفکر لهستانی، وبلن، مصرف تظاهری را مطرح می کند تا فرد را شخصی معرفی کند که می خواهد با مصرف تظاهری اش، خود را در طبقه اجتماعی بالاتری معرفی کند و موقعیت اجتماعی بالاتری را برای خود به دست آورد. به زعم وبلن، داشتن ثروت به تنهایی برای کسب اعتبار فرد کافی نیست، بلکه باید آن را به نمایش گذاشت و اهمیت آن چیز را به دیگران نشان داد. در واقع افراد از طریق مصرف، ثروت را تظاهری می کنند. انباشت ثروت در جامعه ی صنعتی نوین و برآورده ساختن هر چه بیشتر خواسته ها، باعث افزایش رضایت خاطر در این زمینه شده است. این موضوع تا حد زیادی از عادات اجتماعی و چشم و هم چشمی های مالی در جامعه متأثر شده است. هنگامی که اعضای گروه از یک همبستگی سنتی برخوردار باشند و اعضای آن یکدیگر را از نزدیک بشناسند؛ آسایش، مصرف و نمایش ثروت برای شخص مهم می شود، اما هنگامی که شخص در یک حلقه ی وسیع تر شامل شهرنشینان ناشناس حشر و نشر داشته باشد برای نمایش ثروت خود باید به «آوازه گری» بپردازد، در چنین شرایطی مصرف تظاهری، آراستگی و تجمل فرد را برای دیگران نمایش می دهد. با مصرف چیز هایی که آشکارا گران بها و ضایع کردنی باشد، شخص می تواند مشاهده گران ناشناس کوچه و بازار را تحت تأثیر قرار دهد. وبلن می گوید اکنون که گسترش وسایل ارتباطی و تحرک جمعیت، شخص را در معرض دید بسیاری از مردم قرار می دهد، جز نمایش کالا و امکانات زندگی، وسیله ی دیگری برای داوری در مورد اعتبار شخص وجود ندارد و فرد می تواند هنگامی که در معرض مشاهده مستقیم دیگران قرار می گیرد، این روش را به کار ببرد. با تامل به این نظریه در می یابیم، کارگردان تمام تلاش خود را با تکیه بر چنین دیدگاهی شمایلی واضح، دقیق و گروتسک از طبقه مرفه ارائه دهد. در سراسر نمایش شخصیت ها به طور مستقیم یا غیر مستقیم در تلاش اند تا ثروت خود را تظاهر کنند. خانواده آقای قدوسی در شمایلی گروتسک غرق در یک جامعه مصرفی شده اند که جز مصرف راه دیگری برای بقا وجود ندارد. به این دلیل است که اعضای خانواده هنگامی که می بینند پولی باقی نمانده است به استیصالی تا مرز فروپاشی می رسند. شخصیت ها به شکل اغراق آمیزی چنان در «فرهنگ مصرفی» فرو رفته اند، گویی جز آن کار دیگری بلد نیستند. آیا این همان چیزی نیست که دنیای مدرن از ما می خواهد؟
ناگفته نماند علت گرایش به جراحی زیبایی، به عنوان نوعی مدرن از مصرف بدن، دلایل مختلف دیگری نیز دارد که با تکیه بر برخی مقالات پژوهشی منتشر شده^۲در این زمینه به تعدادی از این دلایل می پردازیم : از آنجایی جامعه مردسالار ایران در قبضه مردان است در نتیجه زنان برای حضور در این جامعه روی به آرایش و زیبایی می آورند. دختران جوان ، به عنوان فاعلان اجتماعی این گفتمان و پاسخی برای این سوال می باشند که چه کسانی در ماجرا درگیر هستند و فاعلان اجتماعی آن چه کسانی هستند. استفاده از «صورت» به عنوان در معرض دید ترین (متظاهرانه ترین) قسمت بدن در ارتباطات اجتماعی و مجرای ارتباطی در استفاده از زبان غیر کلامی، توسط فاعلان اجتماعی برای تحقق اهداف شان مورد استفاده قرار می گیرد. گیدنز این حرکت را نوعی اعتراض اجتماعی می داند. به اعتقاد آنتونی گیدنز، زنان امروزه اعتراض خود را با ایجاد تغییرات جدی و موفقیت آمیز در نمای ظاهری بدن خود بیان می کنند. گیدنز عامل این وضعیت را سکولار شدن و تقدس زدایی تدریجی جامعه و شکل گیری منابع جدید هویت می داند. در این معنا بدن به عنوان محلی برای ایجاد و خلق آرزو ها و آرمان های انسانی مبدل می شود. این موضوع ربطی به طبقه اجتماعی خاصی ندارد. بلکه تقریبا در همه طبقه ها این امر مرسوم است اما در طبقه مرفه شدت بیشتری دارد. عدم اعتماد به نفس کافی برای حضور اجتماعی دختران جوان، امری است که بازنمود های ذهنی آن ها را از خود و در مناسبات اجتماعی شان نشان می دهد. آن ها بر این امر اشاره می نمایند که زنان در گفتمان ها این گونه بازنمایی می شوند و هنگامی که وارد جامعه می شوند، ناتوان هستند. بر همین سیاق روی آوردن آن ها به جراحی های زیبایی و کسب یا افزودن یک خصیصه ی زنانه، جهت دستیابی به اعتماد به نفس در روابط اجتماعی است. دختران جوان متأثر از گفتمان های مطرح شده جراحی های زیبایی را راهی برای بدست آوردن اعتماد به نفس می دانند. واقعیتی که آن ها در بازنمود های ذهنی خود از گفتمان های گوناگون پرورانده اند، نداشتن اعتماد به نفس کافی در جامعه ای است که مردسالار خوانده می شود. بر این اساس، زنان سعی می کنند با استفاده از دارایی زیبایی در کنار سایر مالکیت های مادی و اجتماعی شان روابط اجتماعی مناسبی داشته باشند. بیان فاعلان اجتماعی پسر، پدر، آن ها (نهاد های دولتی)، زن زیبا در رسانه و زن ناتوان در جامعه (به عنوان ویژگی صوری رابطه ای در گفت و گوها) مبین این امر است که داشتن زیبایی در مواجه با فاعلان اجتماعی نام برده شده، مالکیتی است که دختران برای حضور اجتماعی شان اساسی می دانند. در این معنا رفتار پریسا قدوسی (دختر) قابل تفسیر می شود. در صحنه ای وقتی پریسا فکر می کند بینی دختر خاله اش از او بهتر جراحی شده و زیباتر به نظر می رسد به کلی اعتماد به نفس خود را از دست می دهد و با فریاد می گوید : «من این بینی را نمی خواهم!» یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار در جراحی ها این است که اطرافیان و نزدیکان فرد نیز آن را انجام داده اند و در گفت و گوها اکثر افراد قبل و بعد جراحی هر یک از نزدیکان و اطرافیان خود، جراحی زیبایی صورت انجام داده اند. به زعم وبلن، افراد در پی انباشت ثروت مالی از طریق الگوی چشم و هم چشمی مالی هستند. برای وبلن مالکیت مالی و چشم و هم چشمی دارای یک رابطه ی در هم تنیده ای است. شخصی که مالکیت خصوصی بر اموال و ثروت خود دارد؛ آن را در رابطه با چشم و هم چشمی با دیگران به دست می آورد. با تکیه بر این نظر وبلن، تقریبا تمامی رفتارهای پریسا قدوسی قابل توجیه خواهد بود. او در رقابتی مضحک با دختر خاله هایش به جان بینی اش افتاده و از آن چیزی باقی نگذاشته است.
به طور کلی می توان گفت رضا مختارزاده با نمایش «پروتز یا مصیبت های خانواده حسن صمصامی» سعی می کند گروتسکی را خلق کند که تصویر کاملی از طبقه مرفه مصرف گرا در ایران را نشان دهد. او در راه تقریبا موفق نیز می شود. نوشته رضا مختارزاده و کارگردانی اش به خوبی لحظات مورد نظر و زوایای ذهنی اش را به تصویر می کشد وتماشاگر را با خود همراه می کند. گرچه در نوع بازی ها می توان ضعف هایی هم دید. اما در کل «پروتز» نمایشی است که تماشاگر را به تفکر وا می دارد و ارزش دو بار دیدن را دارد.

پی نوشت :

برای مطالعه بیشتر در این زمینه و اطلاع از آمار های کامل تر نک : مطالعۀ جامعه شناختی انگیزه زنان از گرایش به جراحی های زیبایی، سید مهدی اعتمادی فر، ملیحه امانی، پژوهشنامۀ زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال چهارم، شماره دوم، پاییز و زمستان ۱۳۹۲ ، صص ۱-۲۲
به برخی از این مقالات در پی نوشت شماره ۱ و در قسمت منابع این مقاله اشاره شده است

منابع :

جامعه شناسی مصرف، پیتر کاریگان، ترجمه سعید صدرالاشرافی، نشر گل آذین، چاپ اول ۱۳۹۶
جامعه شناسی بدن، کیت کریگان، ترجمه محسن ناصری راد، انتشارات نقش و نگار، چاپ دوم ۱۳۹۶
بررسی گرایش زنان به جراحی زیبایی در شهر تهران، غلامعباس توسلی و فاطمه مدیری، نشریه مطالعات زنان، سال دهم، شماره ۱، بهار ۱۳۹۱
تحلیلِ گفتمانِ جراحی های زیبایی صورت، مهری بهار، محمدرضا وکیلی قاضی جهانی، نشریه زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، دوره ۹ ، شماره ۱، بهار ۱۳۹۰

سالنــــامـــه ارغنـــــــون هامـــون (فروش اینترنتی)

فصــــلنــامـــــه نــــامـــــه هـــامـــــون (فروش اینترنتی)

دوهـفتـــــــه نــامـه آوای هـــــامــــون (فروش اینترنتی)

انتـــــشــــــــارات هــــامـــــــون نـــــو (فروش اینترنتی)

نشستن در لژ مخصوص غول‌های ادبی؛ درباب منوچهر آتشی

درباره استاد غلامعباس توسلی؛ حافظه زنده جامعه شناسی

توسلی در سه بزنگاه تاریخی؛ یادداشتی از حمیدرضا جلائی‌پور

آکادمیسین مردم‌مدار؛ یادداشتی از حسین سراج زاده

شمایلِ طبقه مُرفه؛ تأملی بر مفهوم مُد و زیبایی و جایگاه آن در جوامع مصرفی

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

اخبار مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ